Antybiotyki pod lupą, czyli ich negatywny wpływ na zwierzęta hodowlane

Rosnąca oporność bakterii na antybiotyki stosowane w leczeniu zwierząt sprawia, że coraz mocniej zwraca się uwagę na konieczność podjęcia działań zmierzających do ograniczenia nadużywania antybiotyków w produkcji zwierzęcej.

Antybiotyki to związki chemiczne, które zabijają bakterie lub hamują ich wzrost bez negatywnego wpływu na organizm. Są to związki pochodzenia naturalnego, syntetycznego oraz półsyntetycznego, które działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne mikroorganizmów chorobotwórczych, hamując ich wzrost i podziały. Substancje te różnią się między sobą sposobem działania. Jedne powodują zahamowanie syntezy ścian komórkowych bakterii, inne hamują produkcję białek, RNA i DNA. Antybiotyki jako leki stosowane są w zwalczaniu infekcji bakteryjnych.

Środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym antybiotyki stały się dziś nieodzowne w leczeniu pojedynczych zwierząt oraz całych stad i dla utrzymania ich w zdrowiu, jeśli immunoprofilaktyka swoista i nieswoista oraz właściwe warunki zoohigieniczne nie zapobiegły wystąpieniu choroby.

Współczesne gospodartwa hodowlane są doskonałym miejscem rozwijania się drobnoustrojów. Odporność zwierząt jest osłabiona z uwagi na brak zapewnionego dobrostanu, dostępu do świeżego powietrza. Hodowla w zamkniętych pomieszczeniach bardzo często przyczynia się do zwiększenia poziomu stresu u zwierząt, co skutkuje osłabieniem systemu immunologicznego. Hodowcy usiłują ten problem rozwiązać za pomocą antybiotyków, zamiast poprawy ich dobrostanu. Takie rozwiązanie jest nie tylko niekorzystne dla zwierząt, ale również zdrowia ludzi, którzy spożywają mięso i nabiał.

W początkach „ery antybiotykowej” wszyscy zachłysnęli się ich sukcesem. Antybiotyki uratowały miliony istot ludzkich na całym świecie. Zaczęto więc też je stosować w hodowli zwierząt. Niestety zwiększona wydajność produkcyjna zwierząt hodowlanych jest bezpośrednio skorelowana z ich obniżoną odpornością na czynniki chorobotwórcze. Obecnie ze względu na wieloletnie niewłaściwe stosowanie lub nadużywanie antybiotyków w hodowli zwierząt, wyeliminowanie bakterii chorobotwórczych czy patogennych jest praktycznie niemożliwe.

Niestety podawanie antybiotyków jest nadużywane. Bardzo często wykorzystuje się antybiotyki nie w celach terapeutycznych, ale w celu zwiększenia wzrostu zwierząt (powodują one szybszy wzrost i zwiększone przybieranie zwierząt na wadze).

Częste stosowanie antybiotyków sprawia, że bakterie „uczą się”, jak się przed nimi chronić i wytwarzają tzw. antybiotykooporność. Rosnąca antybiotykooporność bakterii powoduje, że antybiotyki, które do tej pory skutecznie zwalczały choroby, nagle przestają działać, a infekcje - nawet te do tej pory niegroźne - stają się coraz trudniejsze do wyleczenia.

Antybiotyki powinny być stosowane się pod ścisłą kontrolą lekarza weterynarii. Stosowanie antybiotyków w hodowli powinno być ograniczone do sytuacji, w których zwierzęta faktycznie wymagają leczenia.

Polska jest czwartym w Europie krajem pod względem ilości używanych antybiotyków na kilogram masy zwierząt hodowlanych. O ile przeciętnie w całej Europie wykorzystanie tego typu leków spada, o tyle w Polsce przeciwnie - z roku na rok jest coraz wyższe. Zgodnie z nim polskie zwierzęta hodowlane dostają cztery razy więcej antybiotyków niż w Danii, trzy razy więcej niż w Holandii i dwa razy więcej niż w Niemczech.

Znaczenie profilaktyki w chowie i hodowli zwierząt staje się istotne nie tylko dla ograniczania chorób w produkcji zwierzęcej, ale również dla zdrowia ludzi. Ze względu na stale narastający problem antybiotykooporności i duże zużycie leków przeciwdrobnoustrojowych w hodowlach konieczne jest podjęcie wszelkich starań, prowadzących do poprawy odporności i zdrowotności zwierząt. Przepisy nie pozwalają na kupowanie i stosowanie antybiotyków inaczej niż na receptę wystawioną przez lekarza weterynarii leczącego stado (niezależnie od tego czy rzecz dotyczy drobiu, trzody czy bydła). Lekarz w dokumentacji zwierząt zaznacza też, ile trwa tak zwany okres karencji po zastosowaniu antybiotyku. Jest on różny dla różnych preparatów. W tym czasie zwierzę nie może trafić do uboju, nie można też wykorzystywać jego produktów, np. jaj i mleka. Hodowcy nie mogą sami podawać leków.

Jeszcze do 2006 roku antybiotyki dodawane do pasz były używane w produkcji zwierzęcej jako stymulatory wzrostu, których zadaniem było powodowanie wzrostu masy ciała zwierząt. Od 1 stycznia 2006 roku w Unii Europejskiej obowiązuje całkowity zakaz stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Producentów żywności pochodzenia zwierzęcego obowiązują surowe normy. 28 stycznia 2022 roku Unia Europejska wprowadziła zakaz rutynowego stosowania antybiotyków we wszystkich formach, w tym także w formie profilaktycznego leczenia całych grup zwierząt.

Jest to znaczący krok w stronę bardziej odpowiedzialnego i zrównoważonego podawania antybiotyków w chowie i hodowli zwierząt w Unii Europejskiej. Jeżeli powyższy zakaz zostanie odpowiednio wdrożony do przepisów prawa krajowego i będzie przestrzegany przez podmioty zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt, to nastąpi znaczące zmniejszenie użycia antybiotyków. Powinno to także pomóc w zwalczaniu poważnego kryzysu rosnącej oporności na antybiotyki i w konsekwencji przyczynić się do poprawy zdrowia ludzi i zwierząt.

Skuteczną alternatywą dla antybiotyków mogą być eubiotyki, czyli innowacyjne, naturalne i bezpieczne produkty, stosowane jako dodatek do pasz zwierząt hodowlanych, w celu wzmocnienia ich układu odpornościowego oraz wspomagania wzrostu. Te naturalne antybiotyki to mieszaniny różnego rodzaju dodatków o działaniu synergistycznym lub antagonistycznym, dlatego ich działanie jest bardzo zróżnicowane. Zasadniczo eubiotyki mają pozytywny wpływ na mikroflorę przewodu pokarmowego, wspomagają apetyt oraz trawienie paszy, poprawiają odporność, a przede wszystkim intensyfikują wydajność produkcyjną zwierząt.

Rosnąca oporność bakterii na antybiotyki stosowane w leczeniu zwierząt sprawia, że coraz mocniej zwraca się uwagę na konieczność podjęcia działań zmierzających do ograniczenia nadużywania antybiotyków w produkcji zwierzęcej. Krajowy program działania w zakresie zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe ma na celu upowszechnienie wiedzy na temat zagrożeń płynących z nadmiernego i nierozważnego stosowania antybiotyków u zwierząt oraz wypracowanie dobrych praktyk mających na celu ograniczenie stosowania antybiotyków w medycynie weterynaryjnej.

Magdalena Kopińska