Choroby kukurydzy są przyczyną spadku wysokości plonu, jak również pogorszenia jego jakości, w tym możliwością skażenia przez mikotoksyny. Przyczyną pojawienia się w ziarnie mikotoksyn jest porażenie kukurydzy przez grzyby z rodzaju Fusarium. Patogen ten często poraża rośliny kukurydzy, a w szczególności kolby, wywołując fuzariozę kolb.
Mikotoksyny zwane także mykotoksynami, są to substancje produkowane przez niektóre grzyby (np. Fusarium), które zanieczyszczają ziarno i są szkodliwe dla ludzi i zwierząt. Są odporne na działanie wysokich temperatur i środków chemicznych. Najgroźniejsze z nich to deoksyniwalenol (DON), niwalenol (NIV), zearalenon (ZEA), fumonizina (FUM) i moniliformina (MON). Wykazują działanie rakotwórcze, cytotoksyczne, embriotoksyczne, teratogeniczne i mutageniczne. Z tego powodu normy w skupach określają maksymalne ilości mykotoksyn, które mogą znajdować się w skupowanym ziarnie kukurydzy.
Kukurydza w czasie całej wegetacji jest często porażana przez grzyby z rodzaju Fusarium. Atakowane są najpierw łodygi, a w fazie dojrzewania także kolby. W kolbach dotkniętych fuzariozą może zostać nagromadzona duża ilość mikotoksyn, które pomagają grzybom szybciej się rozprzestrzeniać i namnażać. Fuzarioza kolb i ziarna kukurydzy powoduje zniszczenie ziarniaków. Znacząco obniża jakość ziarna i powoduje, że może być ono bardzo niebezpieczne, zwłaszcza dla drobiu i trzody chlewnej. Widocznym objawem fuzariozy kolb jest grzybnia rozwijająca się na liściach okrywowych oraz na ziarniakach będących w fazie mlecznej, woskowej i pełnej dojrzałości. W przypadku silnego porażenia kolb zniszczeniu ulegają nawet liście okrywające kolbę. Częściej jednak objawy fuzariozy są widoczne dopiero po usunięciu zewnętrznych liści okrywających - dlatego też rolnik powinien monitorować plantację pod kątem sprawdzania, czy kolby są porażone grzybami.
Gdy grzybnia jest bardzo obfita - koloru białego, różowego lub lekko czerwonego, w zależności od gatunku grzyba, to znak, że kolba jest zaatakowana fuzariozą. Grzybnia przerasta ziarna oraz miąższ osadki kolby, który w efekcie zaczyna gnić. Porażone ziarniaki matowieją, zmieniają barwę na różowoczerwoną lub czerwonobrązową, a czasem nawet pękają i rozpadają się.
Porażenie kukurydzy grzybami z rodzaju Fusarium rośnie wraz z osiąganiem stanu dojrzałości fizjologicznej kukurydzy. W Polsce zazwyczaj dzieje się tak we wrześniu.
Okres jesienny to dobry moment, aby poprzez zabiegi agrotechniczne wpłynąć na zmniejszenie zagrożenia ze strony grzybów z rodzaju Fusarium w kolejnym sezonie wegetacyjnym. Resztki pożniwne należy bardzo dokładnie rozdrobnić co pozwala zniszczyć mechanicznie część stadiów przetrwalnikowych patogenów, a także przyśpieszyć mineralizację materii organicznej. Przed nastaniem zimy należy wykonać głęboką orkę, która dokładnie przykryje resztki pożniwne zawierające zarodniki grzybów grubą warstwą gleby, przez co będą miały utrudnioną migrację na powierzchnię w kolejnym roku.
Na dobrze rozdrobnione ściernisko warto zastosować małe dawki wapna (500 -1000 kg/ha CaO), aby ułatwić rozkład resztek pożniwnych i wspomóc tworzenie próchnicy. Zabieg ten ogranicza rozwój grzybów z rodzaju Fusarium, ponieważ zostaną one poddane presji innych zaktywizowanych mikroorganizmów i nie będą się tak intensywnie rozwijały, jak na słomie pozostawionej na polu. Resztki po wapnowaniu należy przyorać.
Grzegorz Klusek
fot. Scott Nelson / flickr.com