Czy po kilku latach powtarzających się okresów suszy podczas wegetacji roślin ten rok przyniesie dobre warunki rozwoju roślin z dostateczną ilością opadów? To pytanie zadaje sobie wielu rolników.
O wystąpieniu suszy decyduje cały kompleks warunków meteorologicznych i glebowych. W Systemie Monitoringu Suszy warunki meteorologiczne powodujące suszę są określane za pomocą klimatycznego bilansu wodnego (KBW). KBW wyraża różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym a ewapotranspiracją potencjalną. Opad atmosferyczny jest mierzony na stacjach meteorologicznych natomiast wartość ewapotranspiracji potencjalnej (wyrażającej w przybliżeniu zdolność wyparowania wody z dobrze uwilgotnionego trawnika) oblicza się, wykorzystując metodę Penmana. Wartość tę z wystarczającą precyzją można również wyznaczyć, korzystając z wzorów uproszczonych, które uwzględniają elementy meteorologiczne mierzone standardowo na stacjach meteorologicznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW).
Wystąpienie określonych wartości klimatycznego bilansu wodnego przedstawionych w załączniku do ustawy o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich powoduje przeciętnie 20% spadek plonów w stosunku do wartości średnich wieloletnich. Wartości krytyczne klimatycznego bilansu wodnego oznaczające wystąpienie suszy zróżnicowano dla gatunków roślin lub grup roślin uprawnych oraz kategorii gleb i okresów rozwojowych. Do wyznaczenia progów klimatycznego bilansu wodnego wykorzystano statystyczno-empiryczne modele prognoz i model symulacyjny plonów opracowane w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - w Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach.
Tab. 3. Wartości progowe klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych roślin uprawnych i gleb oznaczające wystąpienie suszy zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 11 kwietnia 2019 roku.
Gatunek roślin uprawnych |
Kategoria gleby |
Okres sześciodekadowy |
||||||
21 III - 20 V |
1 IV- 31 V |
11 IV - 10 VI |
21 IV - 20 VI |
1 V - 30 VI |
11 V - 10 VII |
21 V - 20 VII |
||
Zboża ozime |
I |
-129 |
-132 |
-137 |
-145 |
-154 |
-165 |
-180 |
II |
-150 |
-153 |
-158 |
-166 |
-175 |
-186 |
-201 |
|
III |
-188 |
-191 |
-196 |
-204 |
-213 |
-224 |
-239 |
|
IV |
-215 |
-218 |
-223 |
-231 |
-240 |
-251 |
-266 |
|
Zboża jare |
I |
-125 |
-127 |
-130 |
-135 |
-142 |
-153 |
-169 |
II |
-144 |
-146 |
-149 |
-154 |
-161 |
-172 |
-188 |
|
III |
-174 |
-176 |
-179 |
-184 |
-191 |
-202 |
-218 |
|
IV |
-194 |
-196 |
-199 |
-204 |
-211 |
-222 |
-238 |
|
Kukurydza na ziarno |
I |
x |
x |
x |
-168 |
-161 |
-156 |
-153 |
II |
x |
x |
x |
-200 |
-193 |
-188 |
-185 |
|
III |
x |
x |
x |
-236 |
-229 |
-224 |
-221 |
|
IV |
x |
x |
x |
-271 |
-264 |
-259 |
-256 |
|
Kukurydza na kiszonkę |
I |
x |
x |
x |
-168 |
-161 |
-156 |
-153 |
II |
x |
x |
x |
-200 |
-193 |
-188 |
-185 |
|
III |
x |
x |
x |
-236 |
-229 |
-224 |
-221 |
|
IV |
x |
x |
x |
-271 |
-264 |
-259 |
-256 |
|
Rzepak i rzepik |
I |
-207 |
-187 |
-170 |
-155 |
-142 |
-132 |
x |
II |
-232 |
-211 |
-193 |
-177 |
-165 |
-155 |
x |
|
III |
-275 |
-254 |
-236 |
-220 |
-208 |
-198 |
x |
|
IV |
-297 |
-276 |
-258 |
-242 |
-230 |
-220 |
x |
|
Ziemniak |
I |
x |
x |
-238 |
-232 |
-226 |
-219 |
-210 |
II |
x |
x |
-257 |
-251 |
-245 |
-238 |
-229 |
|
III |
x |
x |
-286 |
-280 |
-274 |
-267 |
-258 |
|
IV |
x |
x |
-306 |
-300 |
-294 |
-287 |
-278 |
|
Burak cukrowy |
I |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
II |
-250 |
-248 |
-245 |
-241 |
-237 |
-232 |
-226 |
|
III |
-277 |
-275 |
-272 |
-268 |
-264 |
-259 |
-253 |
|
IV |
-296 |
-294 |
-291 |
-287 |
-283 |
-278 |
-272 |
|
Chmiel |
I |
x |
x |
x |
-230 |
-220 |
-212 |
-205 |
II |
x |
x |
x |
-248 |
-238 |
-230 |
-223 |
|
III |
x |
x |
x |
-285 |
-275 |
-267 |
-260 |
|
IV |
x |
x |
x |
-302 |
-292 |
-284 |
-277 |
|
Tytoń |
I |
x |
x |
x |
-189 |
-187 |
-186 |
-185 |
II |
x |
x |
x |
-201 |
-199 |
-198 |
-197 |
|
III |
x |
x |
x |
-227 |
-225 |
-224 |
-223 |
|
IV |
x |
x |
x |
-240 |
-238 |
-237 |
-236 |
|
Warzywa gruntowe |
I |
x |
x |
x |
-189 |
-187 |
-185 |
-184 |
II |
x |
x |
x |
-207 |
-205 |
-203 |
-202 |
|
III |
x |
x |
x |
-243 |
-241 |
-239 |
-238 |
|
IV |
x |
x |
x |
-263 |
-261 |
-259 |
-258 |
|
Krzewy owocowe |
I |
-149 |
-148 |
-147 |
-147 |
-149 |
-154 |
-159 |
II |
-166 |
-165 |
-164 |
-164 |
-166 |
-171 |
-176 |
|
III |
-200 |
-199 |
-198 |
-198 |
-200 |
-205 |
-210 |
|
IV |
-217 |
-216 |
-215 |
-215 |
-217 |
-222 |
-227 |
|
Drzewa owocowe |
I |
-168 |
-171 |
-175 |
-180 |
-187 |
-193 |
-199 |
II |
-190 |
-193 |
-197 |
-202 |
-209 |
-215 |
-221 |
|
III |
-229 |
-232 |
-236 |
-241 |
-248 |
-254 |
-260 |
|
IV |
-249 |
-252 |
-256 |
-261 |
-268 |
-274 |
-280 |
|
Truskawki |
I |
-133 |
-137 |
-143 |
-152 |
-163 |
-178 |
-190 |
II |
-150 |
-154 |
-160 |
-169 |
-180 |
-195 |
-207 |
Gatunek roślin uprawnych |
Kategoria gleby |
Okres sześciodekadowy |
||||||
1 VI - 31 VII |
11 VI - 10 VIII |
21 VI - 20 VIII |
1 VII - 31 VIII |
11 VII - 10 IX |
21 VII - 20 IX |
1 VIII - 30 IX |
||
Zboża ozime |
I |
-199 |
-220 |
x |
x |
x |
x |
x |
II |
-220 |
-241 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
III |
-258 |
-279 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
IV |
-285 |
-306 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
Zboża jare |
I |
-186 |
-207 |
x |
x |
x |
x |
x |
II |
-205 |
-226 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
III |
-235 |
-256 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
IV |
-255 |
-276 |
x |
x |
x |
x |
x |
|
Kukurydza na ziarno |
I |
-152 |
-153 |
-154 |
-156 |
-158 |
-161 |
-164 |
II |
-184 |
-185 |
-186 |
-188 |
-190 |
-193 |
-196 |
|
III |
-220 |
-221 |
-222 |
-224 |
-226 |
-229 |
-232 |
|
IV |
-255 |
-256 |
-257 |
-259 |
-261 |
-264 |
-267 |
|
Kukurydza na kiszonkę |
I |
-152 |
-152 |
-152 |
-153 |
-155 |
-157 |
-160 |
II |
-184 |
-184 |
-184 |
-185 |
-187 |
-189 |
-192 |
|
III |
-220 |
-220 |
-220 |
-221 |
-223 |
-225 |
-228 |
|
IV |
-255 |
-255 |
-255 |
-256 |
-258 |
-260 |
-263 |
|
Rzepak i rzepik |
I |
x |
x |
x |
x |
x |
-138 |
-138 |
II |
x |
x |
x |
x |
x |
-158 |
-158 |
|
III |
x |
x |
x |
x |
x |
-205 |
-205 |
|
IV |
x |
x |
x |
x |
x |
-230 |
-230 |
|
Ziemniak |
I |
-200 |
-189 |
-178 |
-168 |
-157 |
-147 |
x |
II |
-219 |
-208 |
-197 |
-187 |
-176 |
-166 |
x |
|
III |
-248 |
-237 |
-226 |
-216 |
-205 |
-195 |
x |
|
IV |
-268 |
-257 |
-246 |
-236 |
-225 |
-215 |
x |
|
Burak cukrowy |
I |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
II |
-220 |
-212 |
-202 |
-192 |
-182 |
-169 |
-155 |
|
III |
-247 |
-239 |
-229 |
-219 |
-209 |
-196 |
-182 |
|
IV |
-266 |
-258 |
-248 |
-238 |
-228 |
-215 |
-201 |
|
Chmiel |
I |
-199 |
-194 |
-190 |
-186 |
-182 |
x |
x |
II |
-217 |
-212 |
-208 |
-204 |
-200 |
x |
x |
|
III |
-254 |
-249 |
-245 |
-241 |
-237 |
x |
x |
|
IV |
-271 |
-266 |
-262 |
-258 |
-254 |
x |
x |
|
Tytoń |
I |
-186 |
-187 |
-190 |
-195 |
-200 |
x |
x |
II |
-198 |
-199 |
-202 |
-207 |
-212 |
x |
x |
|
III |
-224 |
-225 |
-228 |
-233 |
-238 |
x |
x |
|
IV |
-237 |
-238 |
-241 |
-246 |
-251 |
x |
x |
|
Warzywa gruntowe |
I |
-184 |
-184 |
-185 |
-187 |
-188 |
x |
x |
II |
-202 |
-202 |
-203 |
-205 |
-206 |
x |
x |
|
III |
-238 |
-238 |
-239 |
-241 |
-242 |
x |
x |
|
IV |
-258 |
-258 |
-259 |
-261 |
-262 |
x |
x |
|
Krzewy owocowe |
I |
-162 |
-163 |
-162 |
-160 |
-157 |
x |
x |
II |
-179 |
-180 |
-179 |
-177 |
-174 |
x |
x |
|
III |
-213 |
-214 |
-213 |
-211 |
-208 |
x |
x |
|
IV |
-230 |
-231 |
-230 |
-228 |
-225 |
x |
x |
|
Drzewa owocowe |
I |
-205 |
-210 |
-215 |
-220 |
-223 |
x |
x |
II |
-227 |
-232 |
-237 |
-242 |
-245 |
x |
x |
|
III |
-266 |
-271 |
-276 |
-281 |
-284 |
x |
x |
|
IV |
-286 |
-291 |
-296 |
-301 |
-304 |
x |
x |
|
Truskawki |
I |
-198 |
-202 |
x |
x |
x |
x |
x |
II |
-215 |
-219 |
x |
x |
x |
x |
Wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich województw są jednakowe.
(-) na oznaczonej kategorii gleby uprawa nie jest wskazana
(x) brak spadków plonów z powodu suszy w analizowanym okresie
Do oceny zagrożenia suszą został utworzony system monitoringu skutków suszy rolniczej uwzględniający klimatyczny bilans wodny i zmienność przestrzenną warunków glebowych. Wartości klimatycznego bilansu wodnego są obliczane dla kolejnych okresów sześciodekadowych na podstawie pomiarów stacji meteorologicznych. W 2019 roku w systemie wykorzystywane były dane z 700 stacji meteorologicznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW). Maksymalna odległość między stacjami nie przekraczała 50 km.
W wyznaczaniu obszarów dotkniętych suszą, oprócz wartości klimatycznego bilansu wodnego, są brane pod uwagę właściwości retencyjne gleb, ustalone według kategorii glebowych, wydzielonych na podstawie map glebowo-rolniczych. W ten sposób uwzględnia się fakt silnego zróżnicowania podatności pokrywy glebowej Polski na skutki niedoboru wody.
System zawiera aplikacje komputerowe integrujące dane meteorologiczne potrzebne do obliczenia klimatycznego bilansu wodnego oraz dane z cyfrowej mapy glebowo-rolniczej obrazującej przestrzenne zróżnicowanie retencji wodnej różnych kategorii agronomicznych gleb. Informacje dotyczące wystąpienia suszy - w postaci dekadowych raportów - są przekazywane Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz publikowane.
Piotr Witczak
LITERATURA