Rezolucja PE w sprawie ochrony gleb

Parlament Europejski mając na uwadze rolę gleb ich znaczenie dla produkcji żywności i środowiska (magazynowanie-sekwestracja CO₂, gospodarka wodą) ogłosił rezolucję w sprawie ochrony gleb. Parlament wzywa państwa członkowskie do zrównoważonego zarzadzania glebami, przygotowania niezbędnych przepisów związanych z ochroną gleb, wdrażania wyników badań naukowych, a także podjęcia wspólnych działań na rzecz gleb w ramach Misji Horyzont 2030. W rezolucji, PE podkreślił także zagrożenia dla zdrowia gleb, procesy degradacji.

Gleba jest podstawowym, złożonym, wielofunkcyjnym i żywym ekosystemem o kluczowym znaczeniu środowiskowym i społeczno-gospodarczym, który pełni wiele kluczowych funkcji i zapewnia usługi niezbędne dla ludzkiego życia i przetrwania ekosystemów, umożliwiając obecnym i przyszłym pokoleniom zaspokajanie własnych potrzeb.

Gleba stanowi największy lądowy magazyn dwutlenku węgla, zawiera około 2 500 gigaton CO₂. Ma także kluczowe znaczenie dla łagodzenia skutków zmian klimatu, ponieważ usuwa około 25% ekwiwalentu dwutlenku węgla emitowanego w związku z wykorzystaniem paliw kopalnych na świecie. Każdego roku gleby na obszarach trawiastych i w lasach Unii Europejskiej stanowią pochłaniacze dwutlenku węgla netto, gdyż zgodnie z szacunkami usuwają do 80 mln ton CO₂.

W Europie zidentyfikowano ponad 320 podstawowych typów gleby, znacznie różniących się od siebie pod względem fizycznym, chemicznym i biologicznym.

Gleba odgrywa kluczową rolę jako siedlisko i miejsce gromadzenia zasobów genetycznych, ponieważ znajduje się w niej 25% światowej bioróżnorodności, zapewnia społecznościom lokalnym usługi ekosystemowe, takie jak dostarczanie żywności i surowców, regulację klimatu w drodze sekwestracji dwutlenku węgla, oczyszczanie wody, regulację składników odżywczych i zwalczanie szkodników.

Struktura i właściwości gleby są wynikiem trwających tysiące lat procesów glebotwórczych, geomorfologicznych i geologicznych, a zatem gleba nie należy do zasobów odnawialnych; mając w związku z tym na uwadze, że zapobieganie wszelkim rodzajom niszczenia pokrywy glebowej (erozji, dewastacji, degradacji, zasoleniu itd.) i zanieczyszczeniu gleby jest o wiele mniej kosztowne, niż próby przywracania jej funkcji.

Funkcje gleby w bardzo dużej mierze zależą od zachowania bioróżnorodności gleby. Różnorodność nadziemna i podziemna są ze sobą ściśle powiązane, a bioróżnorodność gleby stanowi ważny czynnik wpływający na lokalne poziomy różnorodności roślin. Zwiększanie lub utrzymywanie bioróżnorodności gleby stanowi skuteczne rozwiązanie, które może pomóc w rekultywacji i przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu gleby.

Gleby odgrywają zasadniczą rolę w gospodarce wodnej. Zdrowe gleby o dużej zawartości materii organicznej są korzystniejsze dla systemu wodnego oraz przyczyniają się do łagodzenia zmian klimatu i przystosowywania się do nich.

W UE, podobnie jak i na całym świecie grunty i gleba są degradowane w wyniku działalności człowieka, takich jak złe gospodarowanie gruntami, zmiana użytkowania gruntów, niezrównoważone praktyki rolnicze, porzucanie gruntów, zanieczyszczenie, niezrównoważone praktyki w zakresie leśnictwa i uszczelnianie gleby. Utrata bioróżnorodności i zmiana klimatu, często w połączeniu z innymi czynnikami, ograniczają ich zdolności do świadczenia usług ekosystemowych dla całego społeczeństwa.

Zidentyfikowano szereg zagrożeń dla gleby, takich jak zmiana klimatu, uszczelnianie gleby, zagęszczanie gleby, erozja, powodzie i osuwiska, susze, nierównowaga hydrogeologiczna, utrata materii organicznej gleby, pożary, burze, zasolenie, zanieczyszczenie, utrata bioróżnorodności gleby, zakwaszanie i pustynnienie.

Niezrównoważone gospodarowanie gruntami i glebami wywiera szereg negatywnych skutków dla bioróżnorodności na lądach i w wodach słodkich, ale także dla różnorodności biologicznej mórz, powodując zmiany we właściwościach hydrograficznych, nadmierne stężenia składników odżywczych i zanieczyszczeń oraz zwiększoną utratę i pogorszenie jakości ekosystemów morskich w wodach przybrzeżnych.

Intensyfikacja rolnictwa i nadmierne stosowanie pestycydów powodują zanieczyszczenie gleby pozostałościami pestycydów.

Nadmiar azotu w glebie zagraża jakości wody, przyczynia się do zmiany klimatu w drodze emisji podtlenku azotu, zagraża jakości gleby i bioróżnorodności, w tym interakcjom między roślinami.

Według EEA (Europejska Agencja Środowiska) brak jest odpowiednich przepisów UE w sprawie gleb przyczynia się do degradacji gleb w Europie, a postępy w kierunku zrównoważonego rozwoju w Europie i na świecie nie będą możliwe, jeśli grunty i zasoby gleb nie będą odpowiednio chronione.

Zgodnie z przeglądem dostępnych obecnie dowodów na temat stanu gleby w UE, ok. 60-70% gleb w UE jest nieurodzajnych ze względu na to, jak się nimi gospodaruje, a coraz więcej gleb jest nieurodzajnych z powodu zanieczyszczeń.

Erozja gleby przez wodę i wiatr dotyka 22% europejskich gruntów. W przypadku ponad połowy gruntów rolnych w UE średnie poziomy erozji przekraczają ilości, które mogą być naturalnie zastępowane, co podkreśla zapotrzebowanie na techniki zrównoważonego gospodarowania glebami.

Około 25% nawadnianych gruntów rolnych w regionie śródziemnomorskim jest zasolonych, co wpływa na potencjał rolny.

Grunty w UE są w większości własnością prywatną, co należy uszanować, a jednocześnie są wspólnym dobrem, które jest potrzebne do produkcji żywności i zapewnia podstawowe usługi ekosystemowe dla całego społeczeństwa i przyrody;

Odpowiednia polityka UE w zakresie ochrony gleby jest warunkiem wstępnym osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, celów porozumienia paryskiego i Europejskiego Zielonego Ładu, a w szczególności celu neutralności klimatycznej, strategii „od pola do stołu”, strategii ochrony bioróżnorodności i dążenia do zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, strategii dotyczącej biogospodarki oraz innych głównych wyzwań środowiskowych i społecznych.

5 lutego 2021 r. Europejski Komitet Regionów wezwał Komisję Europejską do „przedstawienia wniosku dotyczącego nowej europejskiej dyrektywy w sprawie gleb rolnych, aby powstrzymać spadek zawartości ich substancji organicznej, zatrzymać erozję i priorytetowo wprowadzić dbałość o życie glebowe do praktyk rolniczych”.

Bezpieczeństwo żywnościowe zależy od bezpieczeństwa gleb, a wszelkie praktyki osłabiające zdrowie gleb stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego. Zdrowsze gleby dają zdrowszą żywność. Zdrowe gleby są podstawą bogatej w substancje odżywcze i bezpiecznej żywności oraz warunkiem dla zrównoważonej produkcji żywności;

Zdrowe gleby mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu, takich jak neutralność klimatyczna, przywrócenie bioróżnorodności, zerowy poziom emisji zanieczyszczeń na rzecz środowiska, zdrowe i zrównoważone systemy żywnościowe oraz odporne środowisko.

Parlament Europejski wzywa Komisję, aby opracowała wspólne ramy prawne dotyczące ochrony i zrównoważonego użytkowania gleby, uwzględniające wszystkie główne zagrożenia dla gleby, obejmujące między innymi:

1. wspólne definicje gleby, jej funkcji, kryteria jej dobrego stanu oraz zrównoważonego użytkowania;
2. cele, wskaźniki, w tym wskaźniki zharmonizowane oraz metodykę stałego monitorowania stanu gleby i sprawozdawczości na ten temat;
3. wymierne śródokresowe i końcowe cele zawierające zharmonizowane zbiory danych oraz środki zwalczania wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń, a także odpowiednie ramy czasowe, z uwzględnieniem najlepszych praktyk stosowanych podczas działań "pionierskich" i poszanowaniem praw właścicieli gruntów;
4. wyjaśnienie zakresu odpowiedzialności poszczególnych podmiotów;
5. mechanizm wymiany najlepszych praktyk i szkoleń, a także odpowiednie środki kontroli,
6. odpowiednie środki finansowe;
7. rzeczywistą integrację z odpowiednimi celami i instrumentami polityki;

Krzysztof Domagała

Źródło: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 28 kwietnia 2021 r. w sprawie ochrony gleb (2021/2548(RSP))(2021/C 506/07)(Dz. U.UE C z dnia 15 grudnia 2021 r.).

24 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ziemi.