Sorgo - wielbłąd wśród roślin

Pod względem zajmowanego areału sorgo jest piątym zbożem na świecie, a jego ziarno jest podstawowym źródłem wyżywienia milionów ludności suchych i gorących rejonów Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej.

Ziarno sorga służy głównie jako pasza dla trzody chlewnej, bydła i drobiu. Jest bezglutenowe, dlatego możliwe jest też jego wykorzystanie do wypieków pieczywa dla osób chorych na celiakię.

Powierzchnię uprawy tego gatunku w Polsce szacuje się na ok. 200 ha. Od kilku lat coraz częściej można spotkać tę roślinę uprawną na terenie województwa świętokrzyskiego, m.in. w powiecie opatowskim. Związane jest to ze wzrostem średniej rocznej temperatury powietrza w stosunku do lat poprzednich, co powoduje, że sorgo dojrzewa w warunkach klimatycznych Polski.

Dobór odmian

W rejestrze COBORU nie znajdują się odmiany sorga. Natomiast we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA) jest dostępnych ponad 200 odmian tego gatunku. Dokonując wyboru odpowiedniej odmiany, powinna być pod uwagę brana odpowiednia wczesność, z uwagi na prawdopodobieństwo uzyskania odpowiedniej dojrzałości ziarna.

Wymagania glebowe

Sorgo uprawia się na lżejszych glebach, na których można uzyskać plon 5-6 t/ha. Można też uprawiać na glebach żyznych, kl. I i II, uzyskując plon 9-10 t/ha. Wymagane pH gleby w granicach 5,5-6,5. Ma małe wymagania w odniesieniu do przedplonu i można go uprawiać po innych zbożach. Nie należy uprawiać sorga po prosie, ze względu na samosiewy. Po uprawie na ziarno pozostaje dużo łodyg i liści, które po rozdrobnieniu i zmieszaniu z glebą dostarczają dużo masy organicznej do produkcji próchnicy oraz zwiększa się aktywność biologiczna gleby.

Wymagania pokarmowe i nawożenie

Bardzo ważnym elementem w technologii uprawy sorga jest pokrycie potrzeb na wszystkie składniki pokarmowe, szczególnie azotu i potasu. Ze względu na wysokość uzyskiwanego plonu zapotrzebowanie sorga na makroskładniki jest podobne do kukurydzy. Przed siewem zalecane jest zastosowanie 200 kg/ha polifoski oraz 150 kg/ha mocznika. Azot można również dostarczyć w nawozie RSM 32 w dawce 250 l/ha. Dawkę azotu można podzielić na dwie części, pierwszą przedsiewną, drugą można zastosować, gdy sorgo ma 10 cm wysokości. Powtórne nawożenie azotem stosuje się, rozsypując nawóz w międzyrzędzia, co zapobiegnie przebarwieniu liści, gdy nawóz dostanie się na stożki wzrostu roślin.

Siew

Sorgo jest rośliną ciepłolubną i wymaga do siewu gleb ogrzanych na głębokości 10 cm do temperatury 12-13°C, co przypada ok. 10 maja. Spadek temperatury 2-3°C poniżej zera całkowicie zniszczy wschody. Jeśli po siewie temperatura jest sprzyjająca, sorgo wschodzi w ciągu 9, 10 dni, ale zimno może opóźnić wschody do 3 tygodni. Kwalifikowany, odpowiednio zabezpieczony materiał siewny dostarczany jest w jednohektarowych jednostkach siewnych zawierających 260-300 tys. nasion (8-10 kg). Sorgo wysiewamy siewnikiem punktowym, w rozstawie rzędów 45 cm, nasiona w rzędzie co 6-8 cm, na głębokość 4-5 cm. Zbyt płytki siew powoduje słabe wschody, płytkie korzenienie się roślin i w późniejszej fazie rozwojowej przyczynia się do wylegania roślin. Do wysiewu używamy tarcz siewnych z 70 otworami o średnicy otworu 2,5 mm.

Ochrona plantacji

W Polsce nie ma zarejestrowanych herbicydów w uprawie sorgo. Natomiast w UE dozwolone jest stosowanie kilku substancji czynnych lub ich mieszanin:

• do stosowania doglebowego (przed wschodami): petoksamid + terbutylazyna, s-metalochlor + terbutylazyna, s-metalochlor. W przypadku stosowania środków na bazie substancji czynnej s-metalochlor materiał siewny sorgo należy zabezpieczyć antidotum;
• do stosowania nalistnego (po wschodach roślin): dikamba, bentazon + dikamba, prosulfuron + dikamba.

Chwasty stanowią duże zagrożenie w uprawie sorgo. Sorgo jest wrażliwe szczególnie na chwasty jednoliścienne (chwastnica jednostronna, włośnica zielona).

W okresie wegetacji mogą pojawić się mszyce, jak również omacnica prosowianka. Omacnica prosowianka uszkadza roślinę w późnym okresie, kiedy wiecha ma wykształcone ziarniaki, w fazie początkowego dojrzewania. Żerująca larwa omacnicy uszkadza łodygę poniżej wiechy na odcinku ok. 10 cm, co może powodować jej przełamywanie. Uszkodzenia przez omacnicę dotyczą małego procenta uprawy. Spowodowane może to być przemieszczaniem owada z prosa, które jest popularną uprawą w naszym regionie.

Wysoka temperatura i duża wilgotność mogą powodować przebarwienia liści, ale nie ma to znaczącego wpływu na wysokość plonu.

Zbiór

Okres wegetacji sorgo określany jest na 110-120 dni. Wysiewając nasiona po 10 maja, kwitnienie przypada na koniec lipca (zazwyczaj ostatni tydzień), okres zbioru jest wydłużony i przypada najczęściej na połowę października. Gdy ziarniaki mają wilgotność ok. 20% można przystąpić do zbioru. Na przedłużającą się wegetację ma wpływ ciepły okres i duża wilgotność. Sprzyjającym czynnikiem przyspieszającym dojrzewanie jest pojawienia się wrześniowych przymrozków. Po ich wystąpieniu przerywana jest wegetacja, następuje szybkie zasychanie grubej łodygi i liści, w których nagromadzona jest woda. Proces ten powoduje szybsze wysychanie ziarniaka, czasem nawet do 17% wilgotności.

Gdy ziarno osiągnie wilgotność 30%, plantację sorgo można desykować dostępnymi środkami. Problemem mogą być straty w miejscach przejazdu ciągnika z zestawem opryskiwacza.

Do zbioru używamy kombajnu zbożowego na ustawieniach zbliżonych do omłotu pszenicy. Zebrane ziarno należy natychmiast poddać procesowi dosuszania. Wysuszone do wilgotności 10-11% ziarno doskonale się przechowuje. Pozostawione wysokie resztki pożniwne po rozdrobnieniu i wymieszaniu wzbogacają glebę w masę organiczną.

Opłacalność uprawy sorga

Pionierem i propagatorem uprawy sorga w Polsce jest Janusz Sus, prowadzący gospodarstwo rolne w okolicach Ożarowa w powiecie opatowskim. W związku z kilkunastoletnim doświadczeniem w uprawie sorga pan Janusz podzielił się uwagami na temat ekonomicznej opłacalności tego gatunku

Całkowite koszty uprawy oscylują w granicach 3000-3500 zł/ha. Przychód rolnika zależy szczególnie od ceny ziarna i uzyskanego plonu. Średnia cena wysuszonego i wyczyszczonego ziarna sorgo wynosi 800 zł/t. Sprzedając je w późniejszym okresie można uzyskać 1000 zł/t i więcej. Przy zbiorach w granicach 6-6,5 t/ha na glebach IV i V klasy czyni te uprawę opłacalną.

Ubiegłoroczna susza dała się we znaki wielu uprawom. Plantacje sorgo były w różnych rejonach Polski, ale nie wszędzie udało się uzyskać zakładany plon. Tam, gdzie warunki były naprawdę ekstremalne, uzyskano plon na poziomie 4-5 t/ha. W woj. świętokrzyskim na glebach I i II klasy plonowało na poziomie 8-10 t/ha.

Trudności w uprawie sorgo - doświadczenia Janusza Susa

Janusz Sus

W 2007 roku, kiedy zaczynałem uprawiać sorgo ziarnowe w miejscowości Ożarów w woj. świętokrzyskim byłem skazany na porażki. Pierwsze 3 lata to okres eksperymentów. Do wszystkiego dochodziłem sam, ucząc się na błędach. Trudności z zakupem odpowiedniego materiału siewnego, w agrotechnice, ochronie herbicydowej czy ostatecznym zbiorze prowadziły do sceptycyzmu odnośnie kontynuowania uprawy w następnych latach. Wiadomości z opracowań naukowych w Polsce stwierdzały, że sorga ziarnowego nie da się uprawiać. Ależ te same stwierdzenia dotyczyły kiedyś uprawy kukurydzy, która dzisiaj jest wiodącą uprawą w Polsce.

W moim 6-hektarowym gospodarstwie wysiewam różne odmiany sorgo. Gdy się okazuje, że dana odmiana dobrze radzi sobie w naszych warunkach, proponuję jej siew osobom zainteresowanym uprawą. Zdobytą wiedzą na temat uprawy dzielę się w różnych czasopismach branży rolniczej, propagując w ten sposób uprawę tej ciekawej rośliny.

Jak wcześniej powiedziałem, 2019 rok był naprawdę trudny w wielu rejonach Polski, ze względu na panującą suszę. Oczywiście że sorgo też nie urośnie, nie mając odpowiednich warunków szczególnie w zakresie deficytu wody. Z uwagi na to, że jest to roślina pochodząca z regionów tropikalnych dobrze przystosowała się do niedoboru wody. Można spotkać się z określeniem, że to wielbłąd wśród roślin. Podczas suszy pokrywa się białym woskowym nalotem, spowalnia wegetację, ma głęboki i dobrze rozwinięty system korzeniowy. Po okresie takiej „hibernacji”, gdy pojawią się opady, sorgo znów wznawia rozwój. Na przestrzeni tych kilkunastu lat były różne ekstremalne warunki do uprawy sorgo. Zawsze jednak udało mi się uzyskać zadowalający plon, dlatego też zdecydowałem się propagować uprawę sorgo ziarnowego w Polsce.

Jako zarejestrowany podmiot SORGO POLSKA (tel. +48 668169257) prowadzę też sprzedaż kwalifikowanego materiału siewnego, zarówno sorgo ziarnowego jak i z przeznaczeniem na kiszonkę.

Zbigniew Kaczorek

Źródło: Materiał opracowany przez SORGO Polska, Janusz Sus, Top Agrar Polska, nr 5/2019
Zdjęcia pochodzą z arch. Janusza Susa