Nadeszło lato, a wraz z nim fala gorących upałów. Z powodu wysokich temperatur cierpimy wszyscy, zarówno ludzie, jak i zwierzęta.
Stres cieplny u zwierząt to poważny problem wielu hodowców o tej porze roku. Wysokie temperatury, jakie panują latem są niebezpieczne dla zdrowia i produkcyjności naszych zwierząt. Kury, kaczki czy indyki w wyniku upałów tracą na wadze, a ponieważ nie mają apetytu, to nie przybierają na masie i rzadziej znoszą jaja. Ponadto może dochodzić do upadków zwierząt, a wszystko to sprowadza się do spadków produkcji, oraz strat finansowych.
Głównymi wskaźnikami pojawienia się stresu cieplnego u drobiu jest reakcja ptaków w postaci:
Ptaki należą do zwierząt stałocieplnych o temperaturze ciała wahającej się w granicach 40-42,8°C. Za utrzymanie takiej temperatury ciała odpowiada szereg mechanizmów termoregulacji, jakiekolwiek zaburzenia temperatury panującej wewnątrz budynku skutkują zakłóceniem homeostazy i uruchomieniem ich naturalnych mechanizmów obronnych. W zależności od wieku, ptaki różnie radzą sobie z temperaturami - zarówno zbyt niskimi, jak i zbyt wysokimi. Ptaki młode, których organizm nie zdążył jeszcze wykształcić odpowiednich metod radzenia sobie ze zmiennymi warunkami termicznymi radzą sobie dużo gorzej aniżeli osobniki starsze. Stres cieplny związany ze zbyt wysoką temperaturą może pojawić się zarówno w takich sytuacjach jak transport w nieodpowiednich dla ptaków warunkach, jak i podczas gorących, bezwietrznych dni w pomieszczeniach inwentarskich o zbyt dużej obsadzie stada. Ponadto za stres cieplny odpowiadają takie czynniki, jak zbyt duża wilgotność względna w pomieszczeniu i niewłaściwa ich wentylacja. Objawy stresu u drobiu pojawiają się już w momencie przekroczenia temperatury optymalnej, po przekroczeniu której ptaki nie są już w stanie regulować temperatury wewnętrznej, która wzrasta wraz ze wzrostem temperatury otoczenia. Stres cieplny ma więc związek z zaburzeniem termoregulacji pomiędzy ciepłem wytworzonym przez ptaki a tym oddanym do otoczenia na drodze konwekcji, promieniowania, przewodzenia czy w mniejszym stopniu poprzez parowanie z powierzchni skóry. Ptaki chłodzą się poprzez ziajanie, które pozwala im na utratę nadmiaru ciepła w wyniku ewaporacji wody z górnych części układu oddechowego, oraz poprzez parowanie wody z powierzchni skóry. W czasie gorących temperatur ptaki muszą stale regulować uwalnianie ciepła ze swojego organizmu. Istotnym i ważnym mechanizmem w tej regulacji jest zwiększony przepływ krwi w takich częściach ciała jak grzebień, dzwonki czy też nieopierzone kończyny dolne. Przeważnie te części ciała w odpowiedniej dla ptaków temperaturze są chłodne w dotyku. W przypadku utrzymującej się w kurniku wysokiej temperatury, gdy organizm ptaka musi oddać ciepło do otoczenia, stają się gorące. Gdy kurom jest gorąco to często rozkładają one skrzydła i trzymają je rozłożone jak najdalej od ciała, aby zwiększyć w ten sposób powierzchnię i przyśpieszyć oddawanie ciepła z ich powierzchni. Ponadto obserwujemy typowe dla zwierząt zachowania jak szukanie chłodnego kąta, wzmożone picie wody, osłabienie oraz niechęć do pobierania paszy.
Gdy nadchodzą upały należy zadbać, aby kurnik był wyposażony w odpowiednie urządzenia wentylacyjne. Dobra wentylacja pomaga w regulowaniu temperatury w kurniku oraz utrzymaniu odpowiedniej wilgotności powietrza. Ponadto ruch powietrza odpowiada za usunięcie szkodliwych gazów oraz dostarcza tlenu potrzebnego do zwierzętom do oddychania. Zwierzęta w trakcie upałów pobierają mniej pokarmu, więc należy go tak uzdatnić, aby mniejsza dawka w pełni zaspokajała ich potrzeby energetyczne. Należałoby w takim przypadku podnieść kaloryczność paszy zmieniając jej skład lub stosując dodatek wysokoenergetycznych olejów paszowych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że nagła zmiana diety może również działać jako czynnik stresotwórczy dla zwierząt. Można stosować też inne dodatki paszaowe. Na przykład dodatek elektrolitów w postaci: siarczanu sodu, węglanu wapnia lub chlorku potasu powoduje poprawę apetytu u ptaków, oraz zmniejsza ryzyko odwodnienia organizmu. Prawidłową gospodarkę wodną, równowagę kwasowo-zasadową i osmotyczną osiągniemy podając kurom w diecie jony sodu, potasu, chloru i magnezu. Stosowanie tego rodzaju dodatków wpływa korzystnie na ilość i sposób wykorzystania paszy, zużycie wody czy częściową poprawę funkcji nadnerczy, pracy serca a także ciśnienia. Jedną z korzystnych substancji pomagających ptakom w stresie cieplnym jest witamina C. Dzięki niej zwiększa się odporność zwierząt na choroby oraz poprawia się ich apetyt. Ponadto witamina C chroni komórki przed wolnymi rodnikami, zwiększając ich żywotność. Ma także dobry wpływ na działanie tkanek układu kostnego oraz krzepliwość krwi. Warto podawać ptakom również betainę zawierającą wolne grupy metylowe - na które zapotrzebowanie wzrasta podczas upału. Dzięki tej substancji składniki pokarmowe wchłaniają się lepiej, ma ona też pozytywny wpływ na gospodarkę wodną organizmu oraz działanie jelit. Zwierzętom warto podać też cynk, który pomaga na zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej powodowane stresem cieplnym, oraz ma właściwości przeciwutleniające.
Hodowca drobiu musi odpowiednio wcześnie i szybko reagować na ewentualne pojawienie się problemu przegrzania ptaków. Jego reakcja polega tu głównie na wprowadzeniu prostych rozwiązań takich jak: zmniejszenia obsady ptaków na m2 powierzchni, oraz zwiększenia dostępu ptaków do wody. Ponadto powinien zadbać, aby temperatura w kurniku nie przekroczyła 38°C - powyżej tej temperatury ptaki zaczynają padać. Śmiertelność wyraźnie wzrasta gdy temperatura w kurniku dochodzi do 40°C.
Niezmiernie ważne jest, aby działania zapobiegające, mające na celu nie dopuszczenie do pojawiania się sytuacji, w której ptaki będą odczuwały dyskomfort termiczny były podjęte już na etapie projektowania budynku. Zapobiegnie to późniejszym problemom z chłodzeniem pomieszczeń hodowlanych. Przy budowie nowego kurnika należy wziąć pod uwagę prawidłową jego lokalizację (usytuowanie względem stron świata) i konstrukcję (rodzaj dachu, kolor, możliwość odbijania promieni słonecznych). Oprócz tego ważna jest również izolacja termiczna i wentylacja w budynku, które wpływają na mikroklimat wewnątrz pomieszczeń. Dobór odpowiedniego stopnia i systemu wentylowania pomieszczeń, zależy od wielu czynników, a mianowicie od pory roku, rodzaju produkcji, gatunku, wieku, obsady ptaków, izolacji, konstrukcji itd. Inny system pozwalający na skuteczne obniżenie temperatury w kurniku o kilka stopni to system klimatyzatorów, który to pomaga w utrzymaniu temperatury w kurniku na stałym poziomie. Ponadto stosując takie zabiegi jak bielenie ścian w kurniku można skutecznie obniżyć temperaturę nawet o 5°C (mniejsza absorpcja ciepła słonecznego). W czasie upałów przydają się też wysokociśnieniowe dysze służące do zamgławiania pomieszczeń hodowlanych. Ich zastosowanie potrafi obniżyć temperaturę nawet o 10°C, w zależności od wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniu. Zabieg ten, pomimo że przynosi oczekiwany rezultat jest jednak zabiegiem kosztownym z uwagi na wysokie ceny wody. Ciekawym zabiegiem jest również zwiększenie obsady posadzonych drzew wokół fermy, taka obsada daje cień i skutecznie zmniejsza ilość ciepła docierającego do budynku spowodowanego działaniem promieniowania słonecznego. Dodatkowo poprawia się estetyka otoczenia oraz warunki środowiskowe. Najlepsze efekty walki z wysoką temperaturą w kurniku uzyskamy łącząc jednocześnie kilka z wyżej wymienionych sposobów. Pamiętajmy, aby zapewnić zwierzętom komfortowe warunki hodowlane już na starcie. Pozwoli to uniknąć później niepotrzebnych błędów, stresu i wydatków.
Rafał Sieroń
Źródła: informatordrobiarski.pl; portalhodowcy.pl; wikipedia.org