Uwaga na mikotoksyny w paszach!

Mikotoksyny to toksyczne, wtórne metabolity wytwarzane przez niektóre gatunki grzybów strzępkowych, głównie należących do rodzajów Aspergillus, Penicillium i Fusarium. Termin „mikotoksyny” pochodzi od słów: greckiego „mycos” - grzyb oraz łacińskiego „toxicum” - trucizna.

Toksyny te odpowiadają za zanieczyszczenie żywności i pasz, zbóż, produktów zbożowych, orzechów, nasion oleistych, mleka, mięsa i jaj. Bardzo często są to substancje rakotwórcze i mutagenne. Występujące w grzybni, ale mogące pojawić się także w ich zarodnikach. Produkowane są zazwyczaj po zakończeniu fazy wzrostu grzybni. Pleśnie są organizmami o dużych możliwościach adaptacyjnych do środowiska występowania, zdolnymi do metabolizowania różnorodnych toksyn. Żaden z regionów geograficznych nie jest wolny od występowania mikotoksyn. Rozwój pleśni może nastąpić jeszcze w czasie wzrostu rośliny, bądź w czasie przechowywania zboża. Sprzyja im wysoka wilgotność i dodatnia temperatura. Optymalna temperatura rozwoju mikotoksyn oscyluje w granicach 20-25°C. Tak więc składowane ziarno może być zanieczyszczone pleśniami powstałymi już w czasie wzrostu, w czasie przechowywania lub obydwu przypadkach jednocześnie. Czynnikami fizycznie wpływającymi na dynamikę tworzenia mikotoksyn podczas wzrostu i przechowywania są: czas, temperatura, wilgotność oraz stopień uszkodzenia ziarna. Czynniki te są zmienne co do gatunku występującej pleśni. Stosowanie fungicydów do ochrony zbóż jest zasadniczym czynnikiem chemicznym zapobiegającym powstawaniu szkodliwych mikotoksyn.

Przeważnie źródłem zakażenia mikotoksynami u zwierząt są zanieczyszczone nimi produkty paszowe. Zwierzęta są zwyklej bardziej niż ludzie narażone na zatrucia ze względu na wykorzystanie do produkcji pasz ziarna gorszej jakości niż w przypadku produkcji żywności dla ludzi. Wrażliwość poszczególnych organizmów na mikotoksyny uzależniona jest przede wszystkim od gatunku, wieku, masy i płci zwierzęcia. Generalnie najbardziej odporne na działanie mikotoksyn są przeżuwacze ze względu na detoksyfikacyjne zdolności ich mikroflory żwacza. Pośrednie miejsce zajmuje tutaj drób z wyjątkiem ptaków młodych i indyków, które źle znoszą kontakt ze skażoną paszą. Z pośród zwierząt najbardziej wrażliwa na zatrucia mikotoksynami jest trzoda chlewna.

Podanie zwierzętom zainfekowanych pasz może wywołać u nich natychmiastowy skutek prowadzący do śmierci w ciągu kilku godzin lub dni, jak i może powodować skutki przewlekłe. Szkodliwość mikotoksyn polega głównie na ich działaniu mutagennym, kancerogennym (głównie nerek i wątroby), teratogennym, estrogennym i immunosupresyjnym. Mogą być przyczyną ostrych i przewlekłych zatruć, powodować alergie, grzybice, choroby nowotworowe, choroby układu oddechowego, pokarmowego i wątroby, a także liczne choroby związane z osłabieniem układu odpornościowego. Obecność mikotoksyn w paszach wywołuje też określone skutki ekonomiczne, do których należą większa śmiertelność i podatność na choroby, spadek przyrostów masy ciała oraz zmniejszona produkcja mleka i jaj. Spożycie przez człowieka skażonych produktów roślinnych, bez względu na sposób ich przygotowania, prowadzi do bezpośredniego kumulowania mikotoksyn w organach wewnętrznych. Podobnie jest w przypadku zwierząt, gdzie część mikotoksyn może być odkładana w jajach i w mleku. Niestety różne sposoby przetwarzania, zarówno mięsa jak i mleka, nie eliminują toksyn z produktów spożywczych.

U ludzi problem skażenia żywności pojawia się jedynie w przypadku infekcji zbóż na masową skalę. Sytuacja taka może być wynikiem niekorzystnych warunków pogodowych w okresie wegetacji lub zbioru, a także nieprawidłowego przechowywania zbóż.

Aby skutecznie zapobiegać pojawieniu się mikotoksyn w paszach oraz minimalizować ich niekorzystny wpływ na zdrowie zwierząt należałoby:

• wcześnie wykrywać skażone produkty i używać ich do celów innych niż konsumpcyjne,
• nie pozostawiać na polu resztek zainfekowanych roślin - w ten sposób wyeliminuje się ryzyko porażenia kolejnych upraw lub innych roślin,
• stosować odmiany mało podatne na porażenie przez grzyby,
• stosować zabiegi chemiczne zapobiegające pojawieniu się pleśni,
• jak najczęściej czyścić dystrybutory paszy oraz pomieszczenia magazynowe,
• zapewnić optymalne warunki przechowywania poszczególnych rodzajów płodów rolnych i magazynowanie płodów rolnych tylko wysokiej jakości, bez uszkodzeń mechanicznych i zanieczyszczeń,
• przechowywać produkty w odpowiedniej temperaturze i wilgotności,
• przestrzegać terminów ważności pasz i żywności,
• sprzątać resztki niespożytej przez zwierzęta paszy,
• utrzymywać zwierzęta w suchych i czystych stanowiskach,
• stosować zabiegi chemiczne z użyciem fungicydów,
• stosować zabiegi detoksykacji ziarna zbóż,
• wprowadzić selekcję genetyczną, której celem byłoby wzmocnienie odporności roślin na infekcje grzybowe i w konsekwencji skażenie toksynami,
• produkować rośliny transgeniczne, wykazujące odporność na infekcje grzybowe albo zdolne do ograniczenia tych infekcji lub produkcji toksyn,
• produkować nasiona zasiedlone przez endofity (bakterie o zdolności eliminowania toksynotwórczych grzybów),

Należy pamiętać, że nie wszystkie pleśnie są toksyczne. Niektóre mają wręcz korzystne właściwości - mogą być użyte przy produkcji antybiotyków, a także artykułów spożywczych takich jak sery.

Rafał Sieroń

Źródła:
www.dukla.pl/mikotoksyny-podstępni zabójcy!
www.portalhodowcy.pl nr9/2008
www.wikipedia.pl