Uwaga na wielkopąkowca!

Na porzeczce i leszczynie może żerować wiele gatunków szkodników, ale niektóre z nich mogą powodować zaburzenia we wzroście i zredukować plon od kilku do nawet kilkudziesięciu procent. Takimi szkodnikami są między innymi wielkopąkowiec porzeczkowy w uprawie porzeczki i wielkopąkowiec leszczynowy w uprawie leszczyny.

Wczesną wiosną producenci porzeczek i leszczyny powinni prowadzić lustracje i w razie konieczności wykonać zabiegi chemiczne w celu ich zwalczania.

Opis szkodnika

Dorosłe osobniki są białe, mają owalne, robakowatego kształtu ciało i dwie pary odnóży w przedniej części. Jaja są kuliste lub lekko owalne, szkliste, białawe, natomiast larwy i nimfy nieruchome, nieco mniejsze od osobników dorosłych.
Samice wielkopąkowca porzeczkowego mają długość ok. 0,2 mm, samce są mniejsze - ok. 0,15 mm. W przypadku wielkopąkowca leszczynowego wymiary szkodnika to odpowiednio: 0,25 mm i 0,18 mm

Objawy żerowania szkodników

Wielkopąkowiec porzeczkowy i wielkopąkowiec leszczynowy wyrządzają podobne szkody na roślinach. Cały cykl rozwojowy tych roztoczy przebiega w pąkach. Szkodniki te wiosną są bardzo aktywne, żerując wysysają zawartość komórek roślinnych. Jedynie na krótki czas opuszczają pąki, kiedy migrują w poszukiwaniu kolejnych, zdrowych pąków w celu ich zasiedlenia. Podczas żerowania wysysają soki roślinne, wprowadzając do komórek ślinę zawierającą enzymy, powodujące rozrost komórek roślinnych. Wskutek tego pąki stają się duże, galasowate, mają zmieniony kształt. Silnie uszkodzone, zdeformowane pąki nie rozwijają się i zasychają. Jeśli na pędzie jest ich dużo, zostaje on ogołocony z liści, a kwiatostany nie rozwijają się, a pęd z czasem zasycha.

Objawy żerowania wielkopąkowca na porzeczce	Objawy żerowania wielkopąkowca na leszczynie

Wielkopąkowiec porzeczkowy może opanować wszystkie pąki, natomiast leszczynowy preferuje generatywne, w mniejszym stopniu obecny jest w wegetatywnych.

Migracje wielkopąkowca porzeczkowego mogą rozpocząć się nawet 4 tygodnie przed kwitnieniem porzeczki i proces ten może trwać nawet do czerwca, ale najliczniejsze są tuż przed kwitnieniem i w czasie kwitnienia. Dużo zależy od temperatury, im cieplej tym osobniki są bardziej aktywne i mobilne, jeśli jest chłodniej proces ten jest wolniejszy. Podobnie, pod względem terminu rozpoczęcia migracji i długości jej trwania jest w przypadku wielkopąkowca leszczynowego.

Najlepszy moment do zwalczania to czas, gdy szpeciele wychodzą z pąków i po korze pędów przemieszczają się w poszukiwaniu zawiązków pąków. Szkodniki masowo rozprzestrzeniane są biernie z wiatrem, kroplami deszczu, na ciele owadów. W nowych opanowanych pąkach rozpoczynają rozwój kolejnych pokoleń i żerowanie. Jesienią zarówno na porzeczce, jak i na leszczynie można zobaczyć młode pąki uszkodzone przez te roztocze, ale uszkodzenia najczęściej zauważa się na przedwiośniu. Optymalnym terminem zwalczania jest okres migracji szkodnika.

Żerowanie roztoczy powoduje ogołocenie pędów, a w efekcie spadek plonu. Szkodniki te mogą być też wektorami wirusów wywołujących choroby roślin. Wielkopąkowiec porzeczkowy jest wektorem groźnej choroby wirusowej - rewersji porzeczki czarnej. Zawirusowane krzewy mają zmieniony pokrój, wykształcają dużą liczbę słabych, delikatnych pędów. Kwiatostany i kwiaty ulegają deformacjom, nie wykształcają się owoce, liście mają zmieniony kształt. Nie ma możliwości zwalczania tej choroby, dlatego tak ważna jest profilaktyka.

Lustracje plantacji porzeczki należy prowadzić pod koniec marca i w kwietniu. Wykonuje się co najmniej 1-2 lustracje plantacji na obecność „galasowatych” pąków zasiedlonych przez szkodnika. Na plantacjach do 2 ha należy przejrzeć wszystkie rzędy, na większych obserwacje prowadzić w co drugim lub w co trzecim rzędzie na całej długości. Próg zagrożenia to pojawienie się pierwszych uszkodzonych pąków.

Najważniejsza w ograniczeniu liczebności tego szkodnika jest profilaktyka.

• Zaleca się wycinanie i palenie zasiedlonych krzewów;
• Nowe plantacje należy zakładać ze zdrowych sadzonek pochodzących z kwalifikowanych szkółek;
• Przy zakładaniu plantacji należy zwracać uwagę na odporność odmian.

Odmiany porzeczki odporne na tego szkodnika to m.in. Ceres, Polares; mało podatne: Ores, Tisel, Ben Gairn, Ben Connan,; średnio wrażliwe: Tines, Ruben, Ojebyn, Tiben, Polben.

Zwalczanie chemiczne w uprawie porzeczki

Preparat Siarkol Extra 80 WP stosowany w okresie pękania pąków (około 3 tygodnie przed kwitnieniem) do zwalczanie amerykańskiego mączniaka agrestu ogranicza również występowanie wielkopąkowca porzeczkowego.

Od początku do pełni kwitnienia krzewów porzeczki w aktualnym PORS zalecane są powierzchniowe Ortus 05 SC lub Amarant 05 SC samodzielnie lub z adiuwantem Slippa.

Po kwitnieniu w okresie od początku rozwoju owoców do fazy dojrzewania owoców można użyć układowego Movento 100 SC. Populację wielkopąkowca ograniczają również środki do zwalczania przędziorka chmielowca na porzeczce.

Zwalczanie szkodnika w uprawie leszczyny

W aktualnym PORS 2021 brak zarejestrowanych środków do ochrony leszczyny przed wielkopąkowcem. W razie potrzeby zwalczania skuteczne mogą być nawozy siarkowe stosowane w okresie wczesnej wiosny, podczas pękania pąków. Ograniczenie liczebności wielkopąkowca możliwe jest też podczas zabiegów przeciwko misecznikom, ważne jest jednak zgranie się terminu zwalczania obu szkodników.

W przypadku obu wielkopąkowców można wspomagać się w likwidacji zagrożenia preparatami olejowymi lub preparatami na bazie polisacharydów albo związków silikonowych np. Siltac EC, Next Pro, Emulpar 940 EC, K-PAK. Preparaty te działają mechanicznie unieruchamiając szkodnika, utrudniając jego przemieszczenie się w celu pobrania pokarmu, tworzą na ciele roztocza błonę utrudniającą wymianę gazową z otoczeniem. Ponadto ciecz pokrywająca organizm podczas wysychania kurczy się i zabija roztocza. Z uwagi na możliwość wystąpienia fitotoksyczności preparaty te należy stosować zgodnie z etykietą produktu.

Sprzymierzeńcami w walce z wielkopąkowcami są wrogowie naturalni, miedzy innymi dobroczynkowate roztocza oraz drapieżne larwy muchówek, dlatego tak ważna jest ochrona tych pożytecznych organizmów na naszych plantacjach i przestrzeganie zasad stosowania środków ochrony roślin.

tekst i zdjęcia:
Wiesława Kaczorek

Źródło:

• Program Ochrony Roślin Sadowniczych 2021opracowany przez pracowników Instytutu Ogrodnictwa.
• Materiały internetowe: sad24.pl
• Łabanowska, D. Gajek: Szkodniki krzewów owocowych, Kraków 2004