Zmiany klimatu a występowanie szkodników w sadach

Zwalczanie szkodników w sadach, takich jak mszyce, przędziorki, owocówka jabłkóweczka, miodówka gruszowa plamista, w ostatnich latach jest coraz trudniejsze. Mimo dobrych metod monitoringu występowania szkodników, wykonuje się coraz więcej zabiegów chemicznych. Jednym z czynników wpływających na problemy w zwalczaniu szkodników są dynamicznie zmieniające się warunki pogodowe, a przede wszystkim ocieplenie klimatu.

Szacuje się, że średni wzrost temperatury w XX wieku wyniósł 1°C, według prognoz do końca obecnego stulecia ma wzrosnąć o 3,5°C (4,5°C zimą i 2°C latem). Owady i roztocza są organizmami zmiennocieplnymi i temperatura ma duży wpływ na ich rozwój. Dla optymalnego rozwoju każdego gatunku szkodników istnieje określony zakres temperatur. Zbyt niskie lub zbyt wysokie spowalniają rozwój populacji. W wyższej temperaturze szkodniki są bardziej aktywne, natomiast mało aktywne w niskiej.

Wcześniejsza wegetacja to wczesny rozwój szkodników, stąd potrzeba wcześniejszego prowadzenia monitoringu na ich obecność. Ciepłe wiosny to też szybka zmiana faz fenologicznych w sadach, często sadownicy nie zdążą wykonać przed kwitnieniem zabiegów zwalczających szkodniki. Walka z przędziorkami i mszycami po kwitnieniu jest wtedy trudna. W okresie wysokich temperatur wzrasta ich reprodukcja, w optymalnych temperaturach skraca się cykl rozwojowy szkodników, dlatego w sezonie wegetacyjnym rozwija się więcej pokoleń. Wyższe temperatury jesienią wydłużają też okres ich żerowania.

Łagodna zima sprzyja dobremu przezimowaniu jaj przędziorka. Wylęg larw z jaj zimowych w niższych temperaturach trwa ok. 3 tygodni, w wyższych tylko tydzień. Długa i ciepła jesień sprzyja długiemu żerowaniu przędziorków oraz składaniu jaj zimowych. Ciepłe, łagodne zimy ułatwiają dobre przetrwanie wszystkich form zimujących szkodnika, dlatego też zaraz po rozpoczęciu wegetacji presja roztoczy jest duża.

Owocówka jabłkóweczka stanowi coraz większe zagrożenie w sadach, w sezonie występują zwykle dwa pokolenia. Czynnikiem decydującym o rozwoju szkodnika są warunki pogodowe. Wysokie temperatury sprzyjają masowym lotom motyli, składaniu jaj i wyleganiu larw. Opady deszczu, wiatr i temperatura poniżej 15°C spowalniają te procesy.
Łagodne zimy umożliwiają dobre przetrwanie larw bawełnicy korówki, a ciepłe i wczesne wiosny przyspieszają rozwój. Na przełomie maja i czerwca obserwuje się masowe pojawienie tego szkodnika, który jest wysoce szkodliwy aż do jesieni. Bawełnicę korówkę należy zwalczać także po zbiorze owoców.

Po ciepłej zimie wcześniej opuszczają kryjówki dorosłe osobniki miodówki gruszowej. Jeszcze przed pękaniem pąków w temperaturze od 8 do 10°C samice rozpoczynają składanie jaj, dlatego ważne jest wczesne rozpoczęcie ochrony. Rozwój jednego pokolenia trwa w zależności od temperatury od 35 do 60 dni. W sezonie rozwijają się cztery pokolenia, a w lata cieplejsze pięć. Temperatura powyżej 30°C ogranicza liczbę składanych jaj.

Wyższe temperatury sprzyjają też rozwojowi rzadziej występującym gatunkom ciepłolubnym. Coraz groźniejszymi szkodnikami są pędraki - larwy chrabąszcza majowego i ogrodnicy niszczylistki, korniki - ogłodek jabłoniowiec, miseczniki i skorupik jabłoniowy.

Ze względu na ocieplenie klimatu i zmiany warunków pogodowych zwalczanie szkodników sadach będzie coraz trudniejsze i modyfikacji muszą ulec zalecenia dotyczące ich zwalczania.
Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin w planowaniu programów ochrony niezbędne jest prowadzenie monitoringu w poszczególnych fazach fenologicznych, co umożliwi ocenę nasilenia szkodników, a także określenie progów zagrożenia. Bardzo ważna jest też umiejętność identyfikacji szkodników i znajomość objawów ich żerowania.

Dobór preparatów do zwalczania powinien być oparty na aktualnych zaleceniach Programu Ochrony Roślin Sadowniczych.

Wiesława Kaczorek

Źródło: wykład dr Alicji Maciesiak, 28. Spotkanie Sadownicze, Sandomierz 2019.