Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Modliszewice, ul. Piotrkowska 30, 26-200 Końskie

Strona główna/Informacje i porady/Rozwój obszarów wiejskich/„Ocalić od zapomnienia” - dziedzictwo kultury materialnej wsi

Aktualne informacje z działu

„Ocalić od zapomnienia” - dziedzictwo kultury materialnej wsi

2018-10-19

Dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi. To spuścizna książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki, ale też przekazu ustnego, tradycji i muzyki ludowej.

Dziedzictwo kulturowe kojarzy się często z czymś odległym i wzniosłym. Rzeczywiście możemy o nim mówić w wymiarze ponadnarodowym i narodowym, ale także regionalnym czy lokalnym. Dla dziedzictwa kulturowego ważne są więc słynne perły architektury, które objęte są szczególną ochroną, jak też lokalne tańce ludowe. I jedne, i drugie mogą przecież służyć kultywowaniu poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej. Mają znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju społecznego czy cywilizacyjnego, mogą być uznane za godne przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne.

Dziedzictwo materialne łatwo opisać i zlokalizować. Jest to architektura - domy mieszkalne, dwory, budowle sakralne, budynki gospodarcze, budowle przemysłu rolnego, czy też narzędzia rolnicze. Dziedzictwo niematerialne jest silnie związane z dziedzictwem materialnym. Składają się na nie obrzędy, rytuały, obyczaje, język w regionalnych i lokalnych odmianach, stroje, muzyka, taniec, pieśni, legendy, bajki, tradycje życia sąsiedzkiego czy wspólnotowego.

Istotną kwestią jest ochrona tradycji materialnego i niematerialnego dziedzictwa przed zjawiskiem nadmiernej komercjalizacji i globalizacji. Również uświadomienie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla ogółu społeczeństwa, młodzieży i przyszłych pokoleń oraz spożytkowanie tych wyników dla rozwoju społeczności lokalnych na terenie całego kraju. Już w XIX wieku Oskar Kolberg - wyjątkowa postać w dziedzinie ludoznawstwa - napisał dzieło stanowiące podstawy polskiej etnografii i folklorystyki. Podkreślał fakt ogromnych zmian w zachowaniu, obyczajach i stroju ludności wiejskiej oraz potrzebę ich zachowania, przekazywania i kultywowania dla kolejnych pokoleń. 

Materialne dziedzictwo kultury podzielić można na:

  • nieruchome dziedzictwo, obejmujące budynki - mogą zawierać sztukę, taką jak organy, witraże i freski, lub inne zabytkowe miejsca;
  • ruchome dziedzictwo obejmujące książki, dokumenty, dzieła sztuki, ruchome maszyny, ubranie, które są uważane za godne zachowania na przyszłość.

Niematerialne dziedzictwo kultury to niefizyczne aspekty obejmujące sposoby zachowań w społeczeństwie i formalne zasady działające w określonym kontekście kulturowym. Należą do wartości społecznych, tradycji, zwyczajów i praktyk. Do aspektów zachowania i ochrony niematerialnych wartości kulturalnych należą miedzy innymi folklor i zachowanie języka, gwary i dialekty. Niematerialne dziedzictwo kulturowe jest trudniejsze do utrzymania.

Bardzo szybkie przemiany gospodarcze i cywilizacyjne Polski po drugiej wojnie światowej doprowadziły do zarzucenia wielu powszechnych dotąd technik uprawy ziemi i rozmaitych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego a także do rezygnacji z niemal wszystkich tradycyjnych elementów wyposażenia domu mieszkalnego.

W pierwszym etapie pralka "Frania" zastąpiła tarkę i balię, w drugim pralka automatyczna wyparła wyżymaczkę na korbkę, będącą częścią wyposażenia "Frani". Więk­szość starych budynków, sprzętów gospodarskich, elementów wyposażenia domu, odzieży, przedmiotów codziennego użytku rozpadła się lub znalazła na śmietniku, jednak sporo trafiło na strychy lub do kąta w oborze czy stodole. Odchodzenie w przeszłość całej formacji kulturowej skłoniło niektóre osoby i środowiska do starań o uchronienie od niszczenia przynajmniej okruchów dawnego świata. Prywatne kolekcje stały się w tym przypadku instytucjami odgrywającymi ogromną rolę, rzecz można ideologiczną. Inny czynnik decydujący o zakładaniu prywatnych kolekcji i skansenów to chęć ratowania cennych niekiedy elementów dziedzictwa kulturowego, którymi nie mogły lub nie chciały zająć się instytucje państwowe lub samorządowe.

Obecnie podejmowane są przez społeczności lokalne inicjatywy w kierunku tworzenia izb tradycji. Na wsi powstał nowy, atrakcyjny produkt - zagroda edukacyjna, gdzie można poznać wiele sprzętów, narzędzi rolniczych służących kiedyś w codziennym życiu wsi.

Przez lata dostęp do dziedzictwa kulturowego był ograniczony, a dorobek kulturowy pokoleń nie zawsze doceniany. Wiele materialnych, jak i niematerialnych dóbr zostało utraconych bezpowrotnie. Dziś żyjemy w okresie „rewolucji cyfrowej”. Współczesne rozwiązania informatyczne pozwalają na utrwalenie dorobku pokoleń oraz jego szeroką popularyzację. Zapis cyfrowy i udostępnienie materiałów daje ogromną szansę na docenienie własnego dziedzictwa kulturowego oraz wykorzystanie go w celach edukacyjnych, zawodowych lub rekreacyjnych. To także szansa na ocalenie od zapomnienia miejsc, przedmiotów, obyczajów , fotografii, przekazów ustnych czy muzyki.

Justyna Gulba

Literatura:

  • „Dziedzictwo materialne wsi i małych miast" - Jacek Żukowski, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego 2016;
  • witrynawiejska.org.pl/dziedzictwo-kulturowe/;
  • „Lud” - Oskar Kolberg, Seria XVIII-Kieleckie.
udostępnij
do góry