5 grudnia - Światowy Dzień Gleby

5 grudnia od kilku lat obchodzimy Światowy Dzień Gleby, ustanowiony przez Światową Organizację ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Hasło tegorocznego dnia to „Utrzymaj glebę przy życiu, chroń bioróżnorodność gleby”. Oto garść informacji o znaczeniu bioróżnorodności glebowej i organizmów glebowych w budowaniu żyzności gleb.

Glebę można zdefiniować jako biologicznie czynną, powierzchniową warstwę litosfery, powstałą ze skały macierzystej pod wpływem czynników glebotwórczych - głównie organizmów żywych, klimatu, wody - podlegającą ciągłym przemianom. Przemiany te mogą być pozytywne - ich efektem jest wzrost żyzności oraz negatywne - prowadzące do degradacji.

Gleba jest środowiskiem życia dla dużej liczby różnorodnych organizmów glebowych, które możemy podzielić na:

• makrofaunę - dżdżownice, termity;
• mezofaunę - skoczogonki, nicienie;
• mikrofaunę - wirusy, bakterie, pierwotniaki, grzyby.

Najważniejszą funkcją mikroorganizmów organizmów glebowych jest podnoszenie żyzności i wartości produkcyjnej gleb.

Organizmy glebowe uczestniczą w procesach:

• rozkładu i mineralizacji materii organicznej;
• uwalniania składników pokarmowych z trudno dostępnych źródeł;
• obiegu pierwiastków w środowisku;
• tworzenia struktury gleby;
• wspomagania wzrostu i ochrony roślin;
• detoksykacji i bioremediacji szkodliwych substancji występujących w środowisku glebowym;
• redukcji dwutlenku węgla (CO₂) z atmosfery.

Udział organizmów glebowych w tworzeniu próchnicy polega głównie na rozkładzie świeżej masy organicznej, tworzeniu substratów do syntezy humusu, wytwarzaniu metabolitów do budowania związków humusowych. Mikroorganizmy glebowe uczestniczą w procesach przemiany związków azotowych, takich jak: proteoliza, amonifikacja, nitryfikacja, denitryfikacja. Bardzo ważnym procesem jest symbiotyczne wiązanie azotu przez bakterie Rhizobium. Mikroorganizmy uczestniczą w udostępnianiu związków fosforu, potasu i mikroelementów. Udział mikroorganizmów w kształtowaniu i poprawie struktury gleby polega na wytwarzaniu metabolitów i śluzów, które mają udział w powstawaniu agregatów glebowych. Mikroorganizmy glebowe wytwarzają substancje biologicznie czynne, regulatory wzrostu, fitohormony, a nawet antybiotyki - dzięki czemu wzrasta odporność roślin na choroby i szkodniki. Bardzo ważną rolą jest udział mikroorganizmów w rozkładzie fitopatogenów glebowych. Mikroorganizmy mogą uczestniczyć w detoksykacji i bioremediacji środowiska glebowego poprzez degradację i rozkład pestycydów, złożonych związków aromatycznych, transformację metali ciężkich.

Mikroorganizmy glebowe zbudowane są ze związków węgla, uczestniczą w tworzeniu próchnicy (40% C) i redukują CO₂ z atmosfery

Duża rola i znaczenie mikroorganizmów glebowych dla środowiska glebowego zmusza nas do zapewnienia im ochrony.

Korzystnie na rozwój organizmów glebowych i aktywność biologiczną gleb wpływają następujące działania.

1. Dostarczanie składników pokarmowych - substancji organicznej, resztek pożniwnych, nawozów zielonych, międzyplonów na przyoranie, nawozów naturalnych (szczególnie obornika).
2. Zapewnienie wody, powietrza poprzez unikanie zaskorupiania gleb, rozpylenia, przesuszania gleb.
3. Ograniczenie liczby zabiegów uprawowych do niezbędnego minimum.
4. Zapewnienie odpowiedniego odczynu. W środowisku bardzo kwaśnym maleje aktywność wielu mikroorganizmów glebowych.
5. Unikanie zasolenia
6. Zredukowanie ilości stosowanych pestycydów do niezbędnego minimum.

Wysoka aktywność mikroorganizmów glebowych to wzrost żyzności gleby i wzrost plonów.

---

W USA używa się określenia zdrowie gleb (ang. soil health). Amerykanie organizują konkurs Soil SuperHeroes, gdzie prezentowane są praktyki rolnicze korzystne dla zdrowia gleb.

Bardzo ciekawą publikację pod tytułem „Różnorodność biologiczna gleby: fabryka życia” wydała Komisja Europejska (publikacja dostępna jest do pobrania pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/archives/soil/pdf/soil_biodiversity_leaflet_pl.pdf).

W Polsce działa Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, którego zadaniem jest dbałość o stan gleb. Bardzo dużo pracy dla poprawy i utrzymania bioróżnorodności glebowej wykonuje Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach.

Gleba i jej bioróżnorodność jest jednym z najcenniejszych zasobów, jakimi dysponuje człowiek. Jej ochrona jest głównym celem zrównoważonego rozwoju rolnictwa. Ochrona bioróżnorodności jest jedną ze strategii Europejskiego Zielonego Ładu - programu rozwoju rolnictwa Komisji Europejskiej na lata 2021-2027.

Zdrowa gleba to zdrowe rośliny i zdrowy człowiek.

Krzysztof Domagała

Źródło:

• "Ochrona bioróżnorodności gleby warunkiem zdrowia obecnych i przyszłych pokoleń", monografia naukowa pod redakcją Janusza Podleśnego i Beaty Kowalskiej, IUNG-PIB 2019.
• Materiały szkoleniowe z zakresu ochrony żyzności gleb użytkowanych rolniczo. Szkolenie, które odbyło się 13 listopada 2018 r. w Modliszewicach zorganizował Instytut Ogrodnictwa Skierniewicach.
• grafika: FAO, www.fao.org/world-soil-day/en/