Pod koniec 2024 roku ukazał się raport "Stan gleb w Europie" (ang. The state of soils in Europe), opracowany przez Wspólnotowe Centrum Badawcze Komisji Europejskiej i Europejską Agencję Ochrony Środowiska. W raporcie stwierdzono, że ponad 63% gleb w Europie ulega procesom degradacji.
Główne procesy prowadzące do degradacji gleb w Europie wskazane w raporcie to::
- Brak zbilansowania składników pokarmowych i brak zrównoważenia nawożenia. W kilku krajach Europy mamy nadmierne zużycie azotu i fosforu, które są niebezpieczne zarówno dla zdrowia człowieka, jak i dla środowiska.
- Zakwaszenie gleb. W Polsce występuje dużo kwaśnych gleb. Zakwaszenie gleb jest jednym z najważniejszych czynników obniżających plony roślin uprawnych, pogarszającym ich jakość.
- Obniżanie zawartości węgla organicznego w glebach. Szacuje się ze 48% gleb w Europie, traci zasoby węgla glebowego i zmniejsza się zawartość próchnicy. Jako przyczyny wymienia się złe zasady użytkowania, uprawy gruntów ornych. Uprawy w monokulturach, brak płodozmianów, mały udział w zasiewach roślin pozytywnie działających na zwiększenie zasobów węgla organicznego bobowatych grubo i drobnonasiennych, poplonów i międzyplonów.
- Erozja gleb. Ważnym problemem jest erozja gleb, a szczególnie erozja wodna. Intensywne opady (ulewy) niszczą strukturę gleb, rozbijane są agregaty glebowe, wymywane składniki pokarmowe — wapń, magnez, potas i mikroelementy, zmniejsza się żyzność gleb.
- Nadmierne zagęszczenie gleb. Kolejnym negatywnym zjawiskiem jest nadmierne zagęszczenie gleb spowodowane nadmiernym ugniataniem gleb przez ciężkie maszyny uprawowe. Brak w płodozmianie roślin głęboko korzeniących. W glebach nadmiernie zagęszczonych brakuje powietrza glebowego, rośliny nie rozwijają się prawidłowo, następuje obniżenie plonowania.
- Zanieczyszczenia gleb. Jakość gleb europejskich pogarszana jest przez nadmierne stosowanie pestycydów, a w rejonach uprzemysłowionych mogą w glebach być metale ciężkie. Nadmierne stosowanie pestycydów wpływa niekorzystnie na ilość i rozwój mikroorganizmów glebowych oraz ich aktywność, następuje osłabienie procesów próchnicotwórczych i zmniejszenie jej zasobów.
- Zasolenie gleb. W niektórych krajach europejskich np. w Hiszpanii, Portugalii czy Słowacji, ważnym procesem pogarszającym jakość gleb jest zasolenie, spowodowane błędami w nawożeniu oraz nawadnianiu upraw.
- Zmniejszenie bioróżnorodności glebowej. Zmniejszenie ilości żywych mikroorganizmów glebowych jest spowodowane nadmiernym stosowaniem pestycydów, dużym zakwaszeniem, bakiem dopływu do gleby substancji organicznej, nadmiernym zagęszczeniem gleb. Gleby o małej liczbie mikroorganizmów i niskiej ich aktywności tracą żyzność, następuje obniżka plonów.
- Wyłączenie gleb z produkcji rolnej. We wszystkich państwach europejskich następuje utrata gleb, budowane są drogi, domy, osiedla, parkingi. Dlatego grunty, które pozostają, w produkcji rolnej powinny być chronione przed degradacją i pogorszeniem ich jakości.
Na zakończenie raportu podano zalecenia dla rolników. Rolnictwo powinno być zrównoważone, oparte o ochronę zasobów gleby, wody, powietrza. Wskazane jest zwiększenie zasobów węgla glebowego poprzez procesy biosekwestracji w roślinach i sekwestracji w glebie. Nawożenie powinno być zrównoważone oparte o analizy gleb i potrzeby pokarmowe roślin. Stosowanie środków ochrony roślin powinno być prowadzone, metodą integrowaną. Uprawa roli powinna być wykonywana metodą konserwującą, wskazane są pozytywne aspekty agroleśnictwa.
Krzysztof Domagała
Źródło: Farmer nr 1 /2025