Jak dobrze zasiać rzepak - problemy związane z aktualnym stanem gleby i terminami fenologicznymi

Rzepak należy do najchętniej uprawianych roślin w Polsce, ze względu na dobre warunki przyrodniczo-glebowe panujące na terenie naszego kraju. Oprócz wartości jaką przynosi w postaci plonów, ma także pozytywny wpływ na stan środowiska glebowego ze względu na jego cenną rolę w płodozmianie. Pozostawia po sobie zasobne stanowisko i jest doskonałym przedplonem, zwłaszcza dla zbóż ozimych.

Terminy fenologiczne siewu wyznaczone na podstawie obserwacji etapów rozwoju gatunków roślin oraz zmiennych warunków pogodowych i klimatycznych, wskazują najbardziej optymalną porę, w której należy zasiać rzepak. Przestrzeganie tego terminu wpływa na prawidłowe wykształcenie się rośliny przed okresem zimowym, co zabezpieczy ją przed trudnymi warunkami atmosferycznymi, w tym np. rozwinięcie się systemu korzeniowego, który zapewnia odpowiednie nawodnienie i pobór składników mineralnych z gleby. Optymalne proporcje, które powinna posiadać roślina przed zimą to: od 8 do 12 liści w rozecie, szyjka korzeniowa o średnicy co najmniej 10 milimetrów, nisko osadzony pąk wierzchołkowy oraz korzeń palowy o długości co najmniej 20 centymetrów.

Zwykle rzepak ozimy należy siać w okresie od 5 do 10 sierpnia na północno-wschodnim krańcu Polski oraz w okresie od 20 do 25 sierpnia na zachodzie i na północnym zachodzie. Natomiast w Polsce centralnej, w tym w woj. świętokrzyskim - między 10 a 20 sierpnia.

Dla odpowiedniego rozwoju rośliny wskazane jest, by okres od wysiewu nasion do wegetacji zimowej był możliwie długi i ciepły. Natomiast umiarkowane warunki pogodowe późną jesienią i w zimie, bez gwałtownych obniżeń temperatury i opadów śniegu, gwarantują rzepakowi dobre zahartowanie się.

Obecnie, ze względu na zmieniające się z roku na rok warunki klimatyczne i obfite letnie opady deszczu, termin żniw opóźnia się, a przez to okres między zbiorem zbóż a wysiewem rzepaku jest bardzo krótki. Mokre bywają także jesienie, kiedy to przypada wczesny rozwój rzepaku ozimego. W konsekwencji tego na polach mogą powstawać rozległe zastoiska wodne, a zbyt nasiąknięta gleba nie zapewnia prawidłowego rozwoju roślin. Wysianie nasion w taką glebę powoduje ograniczenie dopływu tlenu z powietrza, a wydzielany w procesie kiełkowania dwutlenek węgla hamuje procesy życiowe siewki i prowadzi do opóźnienia wschodu. Efektem zbyt dużego nawodnienia jest także słabo rozwinięty system korzeniowy rzepaku, który nie zapewnia roślinie właściwego zaopatrzenia w składniki mineralne, co wpływa na jakość późniejszych plonów.

Najlepszymi warunkami do uprawy rzepaku ozimego są rejony o dużej wilgotności powietrza z regularnymi opadami (600-700 milimetrów rocznie) i średniej rocznej temperaturze powyżej 7,5°C. Mimo, że dobrze sobie radzi w chwilowych okresach niedoboru wody, to jednak jest wrażliwy na długotrwałe susze, które w konsekwencji mogą prowadzić do obniżenia plonów, nawet jeśli nastąpią one we wczesnym stadium rozwoju.

Najkorzystniejsze warunki glebowe dla uprawy rzepaku to ziemie żyzne, o głębokiej warstwie ornej, która zapewni odpowiednią przepuszczalność, a także bogate w próchnicę oraz wapń (klasy I-III). Do uprawy rzepaku wymagana jest ponadto gleba o wysokiej kulturze i o pH powyżej 6,0, bogate w składniki takie jak fosfor, potas i magnez. Mniejsze plony uzyskuje się na glebach średnich kompleksu pszennego wadliwego i żytniego dobrego. Natomiast gleby podmokłe, o nieprzepuszczalnym podłożu i zakwaszone oraz piaski i torfy nie spełniają podstawowych wymagań do prawidłowego rozwoju rzepaku, m.in. ze względu na brak składników pokarmowych.

W uprawie rzepaku należy stosować płodozmian, by zapobiec kompensacji nasion chwastów, wzrostowi chorób i szkodników, które mogłyby doprowadzić do obniżenia późniejszych zbiorów. Dlatego uprawa rzepaku ozimego po rzepaku ozimym czy też jarym w ogóle nie powinna mieć miejsca (podobnie po innych gatunkach z rodziny kapustowatych) - zaleca się stosowanie 4-letniej przerwy w siewie rzepaku na danym polu. Przedplonem dla rzepaku ozimego są zazwyczaj zboża, najlepszym z nich, ze względu na wczesny termin siewu, jest jęczmień ozimy. Dopuszczalne są także zbierane nieco później jęczmień jary i pszenica ozima. Natomiast najlepsze przedplony stanowią odmiany ogólnoużytkowe grochu, wczesne odmiany ziemniaka oraz jare mieszanki zbierane na zielonkę.

Aby zapewnić roślinie odpowiednie stadium rozwoju przed zimą, nawet w przypadku opóźnienia siewu o kilka lub kilkanaście dni, należy pamiętać o solidnym nawożeniu i starannym przygotowaniu podłoża przed siewem.

Niezwłocznie po zbiorze zbóż stanowiących przedplon dla rzepaku należy rozpocząć uprawę pożniwną. Zaleca się stosowanie orki na głębokość od 20 do 25 centymetrów, w celu ochrony przed nadmiernym zachwaszczeniem i rozwojem szkodników glebowych lub na polach mniej zachwaszczonych płytszej orki, bądź wykonanie jej agregatem uprawowo-siewnym.

Adam Saracen

Źródło:

1. Nowoczesna technologia uprawy rzepaku ozimego; Eugeniusz Stanisław Stefaniak, 2014.
2. Skutki nadmiernych opadów; Władysław Kościelniak; w: „Nowoczesna uprawa”, nr 1 (171), 2021.
3. Dobrze upraw i zasiej; Arkadiusz Artyszak; w: „Nowoczesna uprawa”, nr 7 (189), 2021.