Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach

BiP

ISO Poczta

Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Modliszewice, ul. Piotrkowska 30, 26-200 Końskie

Strona główna/Aktualności/Wielkanocne zwyczaje

Wielkanocne zwyczaje

2021-03-31

Uroczystości Wielkanocne rozpoczynała Niedziela Palmowa, zwana dawniej kwietnią bądź wierzbną. Palemki ozdabiano suszonymi lub wyciętymi z bibułki kwiatami, gałązkami borówki lub bukszpanu. Po święceniu bito nimi domowników, a nawet bydło - aby zapewnić zdrowie i siłę na cały rok. Połknięcie choćby jednej poświęconej bazi zapobiegać miało chorobom gardła. Włożone za obraz lub do wazonu chroniły przed nieszczęściem i złośliwością sąsiadów. Leżały tam aż do przyszłego roku. Dopiero wtedy mogły być spalone, a popiół wysypany do sadu lub ogródka. W kościele katolickim popiół ze spalonej, zeszłorocznej palmy używany jest do posypywania głów wiernych w Środę Popielcową.

W Wielki Czwartek, kiedy milkły dzwony, młodzież świętowała topienie Judasza, czy w innych regionach - Marzanny. Przy wtórze drewnianych klekotek, ubraną w szmaty kukłę ze słomy chłopcy najpierw włóczyli po wsi, a następnie wrzucali do rzeki. Panny - aby przez cały rok być czerwone jak krew, białe jak śmietana, zdrowe jak orzech, ponętne jak jabłko - musiały w tym dniu po zmroku zażyć kąpieli w najbliższej bieżącej wodzie. Nie było łatwo wejść do lodowatej wody, jednak ze względu na oczekiwane korzyści chętnych nie brakowało.

Wielki Piątek był dniem czarownic, upiorów i wszelkich złych duchów, na które należało szczególnie uważać. Obecność ich wynikała z faktu, że Chrystus leżał już w grobie, dzwony mające moc odstraszania złego również milczały, a był to jedyny dzień gdy według wierzeń wszelkie upiory miały ogromną moc. Czarownice mogły na przykład zajrzeć do obory, aby zabrać krowom mleko.

W Wielką Sobotę przygotowywano święcone. Przez święcenie pokarmów Kościół błogosławi byt doczesny, jedzenie stanowi bowiem afirmację życia. Rano ksiądz święcił wodę w chrzcielnicy, a wieczorem ogień. W tym dniu ludzie nie palili w kuchniach, rozpalali dopiero nowym, poświęconym płomieniem, do przyniesienia którego używano woskowych świec lub smolaków.

Ostatni tydzień Wielkiego Postu to czas zadumy i refleksji, czas gruntownych porządków, także w domu i w obejściu. Świąteczne sprzątanie przed Wielkanocą jest nie tylko po to, by mieszkanie lśniło czystością. Ma znaczenie symboliczne. Wymiatamy z mieszkania zimę, a wraz z nią wszelkie zło i choroby. Nareszcie można się było też pożegnać z postnymi potrawami: żurem i śledziem.

Dawniej przed świętami każdy gospodarz urządzał świniobicie. Przyrządzano kiełbasy, wędzono szynki, salcesony i pasztetówki. Gospodynie piekły kaczki, gęsi, indyki, rolady z boczku i pasztety, drożdżowe baby, serniki, makowce i mazurki. Stół musiał być suto zastawiony, a na środku w koszyczku lub na talerzyk wyłożona była święconka. Zarówno dawniej, jak i teraz w koszyczku króluje jajo. Jest symbolem odradzającego się życia, zwycięstwa nad śmiercią i nieodłącznym elementem wielkanocnego stołu. Nie mogło w nim zabraknąć baranka - symbolu Chrystusa Zmartwychwstałego, mięsa i wędlin - na znak, że kończy się post. Święcono też chrzan, bo „gorycz męki Pańskiej i śmierci została zwyciężona przez słodycz zmartwychwstania”, masło - oznakę dobrobytu. A wszystko to, ułożone starannie, przykryte białą, wykrochmaloną serwetą, własnoręcznie haftowaną lub zrobioną na szydełku.

Wielkanoc rozpoczynają niedzielne rezurekcje. Po mszy zasiadano do świątecznego śniadania. Obiadu w tym dniu nie gotowano. W tak wielkie święto można było co najwyżej podgrzać potrawę na małym ogniu. Grzechem było rozpalać duży ogień, potrzebny do przygotowania posiłków. Wielką Niedzielę charakteryzuje powaga, cisza i godność. Jedynym obowiązkiem domowników było nakarmienie inwentarza. Po południu młodzież wyruszała na tłuczenie jaj. Przeciwnicy trzymając ugotowane jaja w rękach stukali nimi o siebie, a osoba, której jajko nie zostało uszkodzone zabierała jajko przegranego w tej rywalizacji.

Drugi dzień świąt - Poniedziałek Wielkanocny (zwany w różnych rejonach Polski śmigusem, śmiergustem lub dyngusem) to czas psot i żartów. Jest to tradycja, którą doskonale znamy. Oblewać można było wszystkich i wszędzie. Zmoczone tego dnia panny miały większe szanse na zamążpójście. Chłopak, wręczając tego dnia pannie pisankę, dawał jej do zrozumienia, że mu się podoba. Chłopcy robili psikusy pannom: polewali wodą ze studni lub malowali szyby w oknach. Wchodzili do domów i wylewali na czystą podłogę wiadra wody, zaśmiecali podwórka.

Życzę Państwu, aby tegoroczne Święta Wielkanocne były tak piękne jak kolorowe pisanki w wielkanocnym koszyczku, tak ciepłe jak kurczaczki zdobiące świąteczny stół i tak radosne jak dzieci po zrobieniu psikusa.

Anna Michalska

Wielkanocne przepisy

Barszcz świąteczny

Składniki: 500 ml zakwasu, 2 l wywaru, 2-3 cebule, 300 g kiełbasy, 250 g wędzonki, 125 ml śmietany kremówki, 2 łyżki tłuszczu do smażenia, 1-2 łyżki chrzanu (najlepiej świeżo utartego), 2-3 liście laurowe, 6 ziaren ziela angielskiego, 1 łyżka majeranku, 1 łyżka kminku, 4 ząbki czosnku, 5 jaj ugotowanych na twardo.

Przygotowanie: Na tłuszczu podsmażamy pokrojoną w kostkę wędzonkę, kiełbasę i cebulę. Dodajemy do wywaru, wlewamy zakwas i zagotowujemy. Barszcz przyprawiamy solą, pieprzem, posiekanym, utartym z odrobiną soli czosnkiem, śmietaną wymieszaną z chrzanem i pozostałymi przyprawami. Podajemy z jajem ugotowanym na twardo i/lub białą kiełbasą.

Biała kiełbasa pieczona

Składniki: 75 dag białej kiełbasy, 2 cebule, 1 łyżka smalcu, sól, pieprz, majeranek.

Przygotowanie: Kiełbasę zwinąć w wianek, kilkakrotnie nakłuć widelcem, włożyć do posolonej wody i gotować w odkrytym garnku przez 10 min. na małym ogniu. Wyjąć i osączyć. Cebulę pokroić w półkrążki, kiełbasę ułożyć w brytfannie na stopionym smalcu, włożyć cebulę, oprószyć przyprawami i piec około 30 min. w piekarniku do temp. 200˚C. Podawać obłożoną cebulą z surówką lub chrzanem.

Pasztet domowy

Składniki: 0,5kg mięsa wołowego, 0,5 kg mięsa wieprzowego (łopatka), 0,5 kg surowego boczku, 0,5 kg mięsa drobiowego (mogą być udka), 0,25 dag wątróbki drobiowej, 1 duża marchew, 1 średnia pietruszka, 1 nieduży seler, 2 cebule, 2 liście laurowe, kilka ziaren ziela angielskiego, łyżka majeranku, łyżeczka świeżo startej gałki muszkatołowej, 2 bułki, 3 jaja, sól, pieprz.

Przygotowanie: Na lekko rozgrzanym tłuszczu podsmażamy posiekaną cebulę, dodajemy oczyszczoną z błon wątróbkę i razem smażymy 2-3 minuty. Całość odstawiamy do wystygnięcia. Wszystkie gatunki mięs kroimy na kawałki i gotujemy w niedużej ilości wody. Do gotującego się mięsa dodajemy oczyszczone i pokrojone warzywa, liście laurowe, ziele angielskie. Całość gotujemy do miękkości. Wyjmujemy ugotowane mięso i warzywa, studzimy. Usuwamy zioła. W pozostałym wywarze moczymy bułki. Przez maszynkę do mięsa dwukrotnie przepuszczamy gotowane mięso, wątróbkę z cebulą, lekko odciśnięte bułki i warzywa. Do zmielonej masy dodajemy jajka, majeranek, gałkę muszkatołową, sól, pieprz i wszystko dokładnie wyrabiamy. Jeżeli masa jest zbyt gęsta, dodajemy kilka łyżek wywaru. Całość przekładamy do wysmarowanej formy, wyrównujemy powierzchnię. Pieczemy w piekarniku w temperaturze 180 stopni około 1,5 godziny. Na powierzchni musi utworzyć się przypieczona skórka.

Rolada z boczku

Składniki: 1,5 kg płat chudego boczku, 2-3 ząbki czosnku, 1 łyżka majeranku, 1 łyżeczka słodkiej papryki, 1 łyżeczka soli.

Farsz: 400 g mielonego mięsa (najlepiej cielęcego), 3 ząbki posiekanego czosnku, 2 jaja, 1 bułeczka namoczona w mleku i odciśnięta, po pół łyżeczki soli, ostrej papryki, tymianku i oregano.

Przygotowanie: Boczek myjemy, osuszamy i lekko zbijamy tłuczkiem, formując równy, prostokątny płat. Starannie nacieramy z obu stron mieszanką majeranku, posiekanego czosnku, słodkiej papryki i soli. Odstawiamy na czas przygotowania farszu. Wszystkie składniki farszu starannie mieszamy i wyrabiamy na jednolitą masę. Płat boczku równo smarujemy farszem, rolujemy i obwiązujemy grubą bawełnianą nicią. Roladę w żaroodpornym naczyniu lub brytfannie wstawiamy do nagrzanego do 180 stopni piekarnika i pieczemy 60-70 minut. Po ostygnięciu kroimy w plastry i układamy na półmisku.

Baba wielkanocna

Składniki: 25 dag mąki, 1 łyżeczka proszku do pieczenia, 4 jajka, 20-25 dag cukru pudru, cukier waniliowy, 1 cytryna, 25 dag masła, tłuszcz (do posmarowania blachy).

Przygotowanie: Mąkę przesiewamy, mieszamy z proszkiem do pieczenia. Masło ucieramy na puszystą masę, dodając po jednym żółtku, cukier puder, cukier waniliowy i sok z cytryny (można dodać też drobno startą skórkę z dokładnie wyszorowanej cytryny). Łączymy z mąką i ubitymi na sztywną pianę białkami, przekładamy do wysmarowanej tłuszczem formy (specjalnej do babki). Pieczemy ok. 1 godz. w temp. 180˚C Upieczoną babkę można polukrować.

Wielkanocne dekoracje

Wielkanocne ozdoby Anieli Śledź z Koła Gospodyń Wiejskich w Skarżysku Kościelnym. Pasjonatki z dużym talentem oraz zamiłowaniem do robótek ręcznych wykonującej przeróżne dekoracje z: ratanu, kory brzozy, wikliny papierowej, szyszek jodły i modrzewiu, łupinek z dębu, nici.