Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Modliszewice, ul. Piotrkowska 30, 26-200 Końskie

Zdrowy owies

2019-12-19

Najstarsze wzmianki o uprawie owsa pochodzą ze Szwajcarii z epoki brązu i dotyczą owsa szorstkiego. Uprawa owsa na terenie Polski znana była już w VIII w. Prace hodowlane z owsem rozpoczęto w XIX wieku, a obecnie uprawia się dwa gatunki: owies zwyczajny (A. sativa) i owies nagoziarnisty (A. nuda). Powierzchna zasiewów wynosi 520 tys. ha, co stanowi 6% struktury zasiewów. Owies jest gatunkiem typowo pastewnym, ale w ostatnim czasie wzrasta także jego wykorzystanie konsumpcyjne. W krajach Europy Zachodniej na cele spożywcze przeznacza się ponad 9% produkcji.

Owies jest rośliną jednoroczną, występuje w formie jarej i ozimej. W naszym kraju uprawia się jedynie formę jarą. Owies ma dobrze rozwinięty system korzeniowy (wiązkowy), a pojedyncze korzenie sięgają nawet do 2 m w głąb gleby. Korzenie owsa bardzo dobrze wykorzystują składniki pokarmowe nawet z trudno dostępnych związków, a co za tym idzie lepiej niż inne zboża plonuje on na glebach słabych. Owies ma małe wymagania glebowe i cieplne, ale duże wymagania wodne. Zaletą owsa jest tolerancja na kwaśny odczyn gleby, powinien jednak być uprawiany na glebach o uregulowanym odczynie. Toleruje uprawę po zbożach i jest dobrym przedplonem dla zbóż.

Owies wykazuje właściwości fitosanitarne, ogranicza rozwój patogenów wywołujących choroby podsuszkowe. Ziarno owsa jest przeznaczone gównie na paszę, ale w ostatnich latach wzrasta także jego udział w żywieniu ludzi. Ziarno owsa ma mniejszą ilość węglowodanów niż inne zboża (53%) i większą zawartość tłuszczu (5%). Białko owsa jest najcenniejsze spośród zbóż, ma najwięcej aminokwasów egzogennych, takich jak treonina, metionina, lizyna, fenyloalanina, tyrozyna, walina, leucyna. Pod względem żywieniowym najcenniejsza jest frakcja globuliny, która w białku owsa stanowi 80%. Globuliny są odpowiedzialne za mechanizmy odpornościowe. Ziarno zawiera mniejsze ilości białek prolaminy i glutein, dzięki czemu może być wykorzystane w diecie osób chorych na celiakię.

Ziarno owsa zawiera od 5% tłuszczu (odmiany oplewione) do 8% (odmiany nagoziarniste). Tłuszcz ten jest bardzo cenny, ponieważ zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe: linolowy, oleinowy i palmitynowy. Kwasy te odgrywają dużą rolę w zapobieganiu i leczeniu miażdżycy, regulują pracę serca i krążenie krwi. Cennym składnikiem owsa jest błonnik, który korzystnie wpływa na układ pokarmowy, reguluje poziom glukozy i wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu. Unikatowe właściwości prozdrowotne mają beta-glukany owsa. Przyczyniają się do obniżenia poziomu glukozy we krwi, zwiększają odporność na choroby wirusowe i bakteryjne. Spośród podstawowych zbóż ziarno owsa jest najbogatsze w składniki mineralne. W ziarnach owsa i jego produktach w dużych ilościach występują związki wapnia, magnezu, fosforu, potasu, miedzi i manganu. Owies i jego przetwory zawierają znaczne ilości witamin z grupy B (zwłaszcza B1) oraz witaminy A, D, E i K. Ziarno owsa stanowi cenne źródło związków bioaktywnych o właściwościach przeciwutleniających, polifenoli i kwasu fitynowego. Związki fenolowe inaktywują wolne rodniki, regulują pracę serca, zmniejszają nadciśnienie. Kwas fitynowy wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia miażdżycy i cukrzycy.

Ze względu na swoje właściwości prozdrowotne produkty wytwarzane z ziarna owsa są zaliczane do tzw. żywności funkcjonalnej. Owies coraz częściej używany jest w cukiernictwie, np. do produkcji ciastek. Ziarno owsa jest wykorzystywane w kosmetyce do produkcji szamponów, odżywek, kremów. Produkty owsiane wykorzystywane są w farmacji jako składnik leków oraz suplementy diety. Wodne wyciągi z owsa działają przeciwbólowo w schorzeniach reumatycznych, kamienicy moczowej i schorzeniach nerek.

ŚODR Modliszewice prowadzi doświadczenia Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego w tym doświadczenie z owsem, w którym porównuje plonowanie kilkunastu nowych odmian. W 2019 roku najlepiej plonowały odmiany:

  • Pablo - 79, 8 dt/ha;
  • Monsun - 78, 6 dt/ha;
  • Figaro - 78 dt/ha;
  • Refleks - 77, 9 dt/ha;
  • Armani - 74, 9 dt/ha.

W demonstracji „Nowoczesna uprawa owsa z wykorzystaniem integrowanej ochrony” uzyskano plon odmiany Bingo - 60 dt/ha.

Przedstawione wyżej zalety owsa oraz wyniki plonowania jednoznacznie świadczą o tym, że owies warto uprawiać.

W tradycji wigilijnej w wielu rejonach kraju ziarno owsa kładzie się na stół wigilijny.

Krzysztof Domagała

udostępnij
do góry