Azot z pola

Azot jest jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych. Możemy dostarczyć go roślinom w formie nawożenia mineralnego, nawożenia nawozami naturalnymi, a także poprzez wprowadzenie do płodozmianu roślin bobowatych - które pozostawiają dla roślin następczych azot związany biologicznie.

Wzrost cen energii oraz gazu, które służą do produkcji nawozów, powoduje wzrost cen nawozów. Polityka państwa (dopłaty do materiału siewnego, dopłaty do upraw niektórych bobowatych - strączkowych) sprzyja zwiększaniu powierzchni tych upraw. Rośliny bobowate mają duże znaczenie w produkcji pasz białkowych, ale obok znaczenia paszowego odgrywają także ważną rolę w poprawie żyzności gleb (zwiększenie zawartości substancji organicznej gleby, przerywanie monokultur zbożowych). Uprawa roślin bobowatych w plonie głównym lub poplonach może dostarczyć roślinom następczym azot, który jest wiązany symbiotycznie. Między rośliną a bakteriami brodawkowymi występującymi w glebie tworzą się swoiste układy symbiotyczne. Określony gatunek rośliny współpracuje z odpowiednim gatunkiem bakterii brodawkowych, np.:

• łubiny - Bradyryzobium sp.,
• groch, bób - Rhizobium leguminosarum bv viceae,
• soja - Bradyrhizobium japonicum,
• koniczyna -Rhizobium leguminosarum bv trifolii.

Na korzeniach roślin bobowatych powstają brodawki. W brodawkach tych zachodzi proces przemian N₂ atmosferycznego do NH₃, który roślina wykorzystuje do budowy aminokwasów i białek. Im więcej brodawek jest na korzeniach, tym więcej azotu jest dostarczane roślinom. Na intensywność brodawkowania wpływ ma odpowiednie pH gleby, dostępność fosforu, żelaza i manganu. Wskazane jest także zastosowanie odpowiednich szczepionek bakteryjnych (Nitragina). Szczególnie ważne jest to w przypadku soi, która jest rzadziej uprawiana na naszych glebach. Azot związany biologicznie jest dostępny dla roślin nawet w warunkach okresowych niedoborów opadów, jest on również bezpieczny dla środowiska, powinien być wykorzystywany w uprawach ekologicznych.

Ilość azotu dostępnego dla roślin po uprawie roślin bobowatych (dane: Program azotanowy).

• przyorane resztki pożniwne - 30 kg N /ha;
• międzyplony - 15 kg N /ha;
• przyorane całe rośliny - łubin żółty - 74 kg N/ha;
• przyorane całe rośliny - seradela - 65 kg N/ha.

Do chwili, kiedy nastąpił rozwój przemysłu nawozowego, czyli lat 60. XX wieku, azot dostarczany przez rośliny bobowate był obok nawozów naturalnych głównym źródłem azotu dla roślin. W tamtych latach udział tych roślin w strukturze zasiewów dochodził do 10%. Obecnie udział roślin bobowatych w strukturze zasiewów wynosi ok. 4%, tj. kilkakrotnie mniej. Cena saletry amonowej Anwil 34% wynosi obecnie 1280 zł/t. Cena 1 kg czystego składnika N wynosi 3 zł 76gr. Licząc 30 kg N pozostawione w resztkach pożniwnych, otrzymujemy wartość 112,80 zł, oczywiście o 30 kg /ha powinniśmy zmniejszyć nawożenie mineralne azotem, co daje nam też korzyść środowiskową. Pozostawienie roślinom następczym azotu związanego biologicznie przez rośliny bobowate wpływa korzystnie na ilość i jakość plonów oraz pozytywnie na całe środowisko glebowe, szczególnie rozwój mikroorganizmów glebowych.

Rośliny bobowate w resztkach pożniwnych pozostawiają jeszcze inne makroskładniki i mikroelementy.

Wysokie ceny nawozów mineralnych i drożejąca soja na rynkach światowych powinny wpłynąć na decyzję rolnika o zwiększeniu zasiewów roślin bobowatych, takich jak bobik, łubiny, soja.

Redukcja nawożenia należy do zadań Europejskiego Zielonego Ładu.

Krzysztof Domagała