Degradacja gleb

Gleba jest głównym elementem środowiska przyrodniczego, tworzy naturalne siedlisko roślin zwierząt i człowieka.

Glebę można zdefiniować:

Gleba - biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa litosfery, powstała ze skały macierzystej pod wpływem czynników glebotwórczych, głównie organizmów żywych, klimatu i wody, podlegająca ciągłym przemianom.

Przemiany te mogą być pozytywne - ich efektem może być wzrost żyzności, urodzajności gleb oraz negatywne - prowadzące do ich degradacji.

Degradacja gleb to ogół procesów i zjawisk, które przez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) lub chemicznych (np. zakwaszanie przez wymywanie jonów wapnia i magnezu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a więc i zasobność.

Degradacja fizyczna polega na zagęszczeniu masy glebowej, pogorszeniu się struktury gleby, nadmiernemu odwodnieniu gruntów wywołanych lejem depresyjnym, wadliwej melioracji, zawaleniu osuwiska, oddziaływaniu zbiorników wodnych oraz działania erozyjnego wody i wiatru.

Degradacja chemiczna gleb przejawia się zakwaszeniem lub nadmierną alkalizacją, naruszeniem równowagi jonowej, wysoką koncentracją soli w roztworach glebowych, toksyczną koncentracją metali ciężkich, a także siarki, fluoru oraz związków biologicznie czynnych (węglowodorów, środków ochrony roślin).

Degradacja biologiczna charakteryzuje się spadkiem ilości i masy edafonu wywołanym przez pogorszenie się struktury gleby, jej wilgotności i stosunków powietrznych lub pośrednio przez niszczenie szaty roślinnej; formą biologicznej degradacji jest także tzw. zmęczenie gleb.

Degradacja geotechniczna - powoduje zewnętrzne zmiany na powierzchni. Występuje w całym kraju, a szczególnie na terenach górniczych, budowlanych. Zmiany te dotyczą zniekształceń w rzeźbie terenu w wyniku działalności górnictwa odkrywkowego i podziemnego, budownictwa wodnego, drogowego i kolejnictwa.

Do podstawowych form degradacji zaliczamy :

• erozje,
• zniszczenie struktury,
• przesuszenie,
• zawodnienie,
• zakwaszenie lub alkalizację środowiska,
• wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej,
• zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi,
• nadmierny ubytek próchnicy,
• mechaniczne uszkodzenie lub zniszczenie poziomu próchnicznego,
• spadek bioróżnorodności środowiska glebowego,
• zanieczyszczenia biologiczne,
• zanieczyszczenia stałe.

Degradacja gleb powoduje negatywne skutki:

• spadek żyzności i urodzajności gleb,
• zmniejszenie poziomu plonów,
• pogorszenie jakości plonów,
• spadek bioróżnorodności,
• obniżenie wartości gleb,
• utratę terenów rolniczych,
• konieczność ponoszenia nakładów, czasem znacznych na przywrócenie do właściwego użytkowania,
• obniżenie konkurencyjności na rynku krajowym i rynkach zagranicznych.

Gleba jako jeden z najcenniejszych zasobów podlega ochronie prawnej. Kwestie związane z ochrona gleb oraz naprawą jej stanu czyli rekultywacją regulowane są w następujących aktach prawnych:

• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych Dz.U.Nr 16 poz 78 z p.zm;
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U 2001 Nr 62 poz .627 z p.zm;
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi Dz. U Nr .165.poz.1359;
• Ustawa z dna 13 kwietnia 2007r o zapobieganiu szkodom w środowisku ich naprawie Dz. U nr 75poz 493 z p zm.;
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008r w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku Dz. U Nr 82 poz. 501.

W Unii Europejskiej bardzo ważnym dokumentem jest komunikat Komisji z dnia 22 września 2006 r. „Strategia tematyczna w dziedzinie ochrony gleby.” Przygotowany jest projekt dyrektywy glebowej. W Polsce w 2004 r. naukowcy IUNG-PIB Puławy opracowali Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, gdzie zjawisku degradacji gleb i ich ochronie poświęcono wiele miejsca. Przez wiele lat zasady opracowane w Kodeksie były upowszechniane wśród rolników.

Naukowcy zajmujący się ta tematyką ostrzegają ze procesy degradacji gleb zachodzą na coraz większym obszarze i musimy im przeciwdziałać. W rolnictwie zrównoważonym musimy tak gospodarować glebami aby i przyszłe pokolenia mogły również prowadzić produkcję rolną i uzyskiwać zadowalające dobre jakościowo plony.

Krzysztof Domagała

Literatura:

1. Racjonalna gospodarka środowiskiem glebowym w Polsce, Stanisław Krasowicz, Wiesław Oleszek i inni, Polish Journal of Agronomy, nr 7 2011r
2. Praktyki gospodarki rolnej przyjazne dla gleby i środki polityczne zapewniające ochronę gleby jako odpowiedź na procesy degradacji gleby, Broszura UE „Zrównoważone rolnictwo a ochrona gleby”;
3. Degradacja i rekultywacja gleb - prezentacja;
4. Przyczyny degradacji gleb. Instytut Ogrodnictwa, www.inhort.pl