Ekoschematy - nowe propozycje w płatnościach bezpośrednich na lata 2021-2027

W latach 2021 - 2027 na Wspólną Politykę Rolną Komisja Europejska planuje przeznaczyć 365 mld euro (w cenach bieżących), w tym 265,2 mld euro na płatności bezpośrednie, 78,8 mld euro na rozwój obszarów wiejskich i 20 mld euro na środki wsparcia rynkowego.

Rys. 1. Alokacja środków UE w latach 2021-2027

Płatności bezpośrednie pozostaną zasadniczą częścią WPR. Nowa WPR przewiduje dalszą konwergencję poziomów płatności bezpośrednich między państwami członkowskimi, ale dla Polski pozostaje on niezmienny. Nasi rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie na poziomie wyższym niż 90% średniej unijnej. Wyrównanie może być zastosowane tylko gdy poziom dopłat jest poniżej 90% średniej unijnej.

Rys. 2. Alokacja środków UE w Polsce latach 2021-2027

Dla Polski na lata 2021-2027 przewidziano na dopłaty i PROW łącznie 30,5 mld euro, z czego na dopłaty 21,2 mld euro, a na PROW - 9,2 mld euro. W porównaniu z poprzednimi okresami finansowania, to łącznie na dopłaty i PROW w porównaniu do lat 2014-2020 otrzymamy o 1,6 mld euro mniej, ale o 1,8 mld euro więcej niż w okresie 2007-2013. Po 2020 r. Polska w porównaniu z obecnym okresem finansowania otrzyma z Unii na dopłaty bezpośrednie o 91 mln euro więcej, ale aż o prawie 11 mld euro mniej na PROW. Jest to kwota o 4,2 mld euro mniejsza niż w PROW 2007-2013 i o 1,7 mld euro mniejsza niż w PROW 2014-2020.

Więcej od naszych rolników na dopłaty bezpośrednie otrzymają cztery kraje: Francja (50 mld euro), Niemcy (33,8 mld euro), Hiszpania (33 mld euro) i Włochy (25 mld euro). Pozostajemy największym biorcą jeżeli chodzi o pieniądze na PROW i utrzymamy pozycję lidera. Na drugim miejscu będą Włosi (8,9 mld euro, potem Francuzi (8,5 mld euro) oraz Hiszpanie (7 mld euro).

W przyszłej WPR gospodarstwa, które będą otrzymywały 60 tys. euro i powyżej będą miały ograniczane płatności bezpośrednie, a górna granica płatności na gospodarstwo nie będzie mogła przekroczyć 100 tys. euro. Według propozycji KE, zmniejszanie płatności ma odbywać się wg schematu:

Małe gospodarstwa będą mogły podobnie jak obecnie z uproszczonej formy występowania o płatności bezpośrednie. Każdego państwo członkowskie zdefiniuje pojęcie małe gospodarstwo i ustali swoją definicję takiego rolnika. Definicja ta musi gwarantować, że nie można udzielać wsparcia tym, których działalność rolnicza stanowi jedynie nieznaczną część ich ogólnej działalności. Rozporządzenie wskazuje, że definicja uzgodniona w każdym państwie członkowskim nie może wykluczać rolników prowadzących działalność rolniczą (tzn. tych, którzy prowadzą aktywną działalność rolniczą, ale również prowadzą działalność pozarolniczą poza gospodarstwem).

Nowa WPR będzie silniej niż obecna wspierać młodych rolników. Państwa członkowskie mają zarezerwować co najmniej 2% krajowego przydziału na płatności bezpośrednie na wsparcie dla młodych rolników rozpoczynających działalność (Polska około 422 mln euro). Może to być, jak dotychczas, dodatkowa roczna płatność oddzielona od produkcji na hektar lub dotacja na inwestycje. Maksymalna kwota pomocy na założenie działalności rolniczej przez młodych rolników zostanie zwiększona do 100 tys. euro.

Kraje członkowskie będą mogły w PROW ustanowić takie wsparcie dla młodych, które poprawi im dostęp do rynku i nowoczesnych technik i technologii oraz będą mogły ustanowić instrumenty finansowe wspierające kapitał obrotowy dla młodych rolników.

Przyszła WPR będzie skoncentrowana bardzo mocno na wspieraniu działań na rzecz środowiska i klimatu. Trzy z dziewięciu konkretnych celów przyszłej WPR będą dotyczyły środowiska i klimatu tj.:

• cel 3. przyczynianie się do łagodzenia skutków zmian klimatu i przystosowywania się do nich, a także do zrównoważonej produkcji energii;
• cel 4. wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takim jak woda, gleba i powietrze;
• cel 5. przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu.

Państwa członkowskie będą musiały określić, w jaki sposób zamierzają osiągnąć te cele, zapewniając rolnikom spełnienie wszystkich przewidzianych wymagań w zakresie środowiska
i klimatu. Przyszła WPR ma uzależnić wsparcie dochodu rolników oraz płatności obszarowych i zwierzęcych z zastosowaniem praktyk rolniczych przyjaznych dla środowiska i klimatu. 

Każdy kraj członkowski będzie musiał z krajowych przydziałów płatności bezpośrednich realizować tzw. ekoprogramy. Rolnicy nie będą zobowiązani do przyłączenia się do nich. Ekoprogramy będą musiały wykraczać poza to, co jest już wymagane w ramach cross compliance. Każde państwo członkowskie powinno zaprojektować je według własnego uznania.

W przyszłej WPR planuje się utrzymanie „zobowiązań rolnośrodowiskowoklimatycznych” jako działanie obowiązkowe dla państw UE, ale dobrowolne dla rolników. Na takie programy trzeba będzie przeznaczyć co najmniej 30% swojego budżetu przewidzianego na PROW ( tj. w Polsce około 3 mld euro).

Komisja przewiduje również wsparcie rynków rolnych. Większość instrumentów wsparcia w ramach wspólnej organizacji rynków pozostanie niezmieniona (prywatne przechowywanie, szklanka mleka, itp.). Istotną zmianą jest to, że dotychczasowe programy będą musiały zostać włączone do planu strategicznego WPR każdego kraju. Państwa członkowskie będą miały możliwość zaprojektowania programów operacyjnych (inaczej zwanych interwencjami sektorowymi) też dla innych sektorów. Mogą to być wszystkie sektory rolnictwa od zboża i mięsa po nasiona i rośliny żywe i drzewa, poza alkoholem etylowym i tytoniem. Na te interwencje sektorowe kraj może odłożyć do 3% budżetu w pierwszym filarze czyli z płatności bezpośrednich ( Polska maksymalnie około 634 mln euro).

Proponuje się również utrzymanie wsparcia na dotychczasowych zasadach do produkcji. Na wsparcie dochodów powiązanych z produkcją, państwa UE mogą przeznaczyć maksymalnie 10% swoich płatności bezpośrednich. Dodatkowe 2% można przeznaczyć na wsparcie upraw roślin wysokobiałkowych.

Państwa członkowskie zostaną zobligowane do wspierania narzędzi zarządzania ryzykiem w ramach PROW, aby pomóc rolnikom w zarządzaniu ryzykiem związanym z produkcją i dochodami, na które nie mają oni wpływu. Tego rodzaju wsparcie, które będzie miało formę wkładów finansowych do składek na systemy ubezpieczeniowe i fundusze wspólnego inwestowania, obejmujących zarówno ryzyko produkcji, jak i dochodu, będzie obowiązkowe dla wszystkich państw członkowskich.

Ekoschematy - nowe propozycje w płatnościach bezpośrednich na lata 2021-2027 (pomóż wybrać „najlepsze” dla rolników)

Nowa polityka UE zakłada zwiększenie intensywności działań w zakresie bioróżnorodności, ochrony klimatu oraz środowiska, a dla rolników zmniejszenie intensywności produkcji rolniczej, które mają być kompensowane dodatkowymi dopłatami.
W Polsce trwają aktualnie intensywne prace nad zakresem nowych płatności bezpośrednich z I filaru WPR, w ramach tzw. ekoschematów.

Planuje się, że ekoschematy będą płatnością roczną za realizację praktyk korzystnych dla środowiska i klimatu, które wykraczają ponad wymogi podstawowe i różnić się będą od innych zobowiązań m.in. rolno-środowiskowo-klimatycznych. Przystąpienie do nich będzie dobrowolne.

Państwa członkowskie będą musiały oszacować liczbę hektarów w odniesieniu do poszczególnych płatności i na tej podstawie zaplanować ich stawki jednostkowe.

Aktualnie Ministerstwo Rolnictwa przeprowadza wśród rolników ankiety dotyczące zainteresowania ekoschematami. Ankieta dostępna [tutaj]. Jest ona anonimowa, a składa się z 2 części: pytań pozwalających scharakteryzować respondenta (województwo, wielkość gospodarstwa, rodzaj posiadanych UR i prowadzonej produkcji) oraz pytań pozwalających respondentowi odnieść się do proponowanych w ramach ekoschematów praktyk.

Prawidłowe oszacowanie przez Ministerstwo Rolnictwa ile rolników skorzysta z nowych płatności jest o tyle istotne, że w przypadku niedoszacowania koperta finansowa z I filaru zostanie niewykorzystana.

Szczegółowe wymogi dotyczące realizacji poszczególnych proponowanych praktyk w ramach ekoschematów

[1] Dopuszcza się udział traw lub innych zielnych roślin pastewnych w mieszance pod warunkiem, że nie są one w mieszance dominujące

Marian Szałda