Mali pomocnicy w sadzie i ogrodzie - zasiedlamy murarki

Na całym świecie liczba naturalnych zapylaczy systematycznie spada, co przekłada się na zmniejszenie plonów i odbija się na produkcji żywności. Dzieje się tak dlatego, że upraw roślin zależnych od zapylania przybywa znacznie szybciej, niż potrzebnych do ich zapylania rodzin pszczelich.

Faktem jest, że oprócz znanej wszystkim pszczoły miodnej zmniejszeniu ulega także liczebność i różnorodność populacji zapylaczy dziko żyjących. M.in. pszczół samotnic i trzmieli. Obecnie Ponad 220 gatunków pszczół samotnic znajduje się w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych. Na ten fakt składa się kilka czynników:

• niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin przez rolników,
• promieniowanie elektromagnetyczne,
• fale radiowe,
• ocieplenie klimatu,
• pasożyty,
• choroby pszczół,
• niszczenie przez człowieka naturalnych siedlisk dziko żyjących pszczół.

Wielu właścicieli sadów owocowych i małych ogródków działkowych narzeka na słabe owocowanie drzew. Rozwiązaniem ich sytuacji mogłaby być hodowla pszczół, ale przeważnie nie widzą oni siebie w roli pszczelarzy prowadzących własne pasieki lub nie mają do tego odpowiednich warunków i zaplecza. W tej sytuacji pomocne może być odbudowywanie populacji dziko żyjących pszczół i trzmieli poprzez zakładanie na swoich działkach specjalnych domków dla owadów zapylających. Idealną pszczołą dla tej grupy odbiorców jest murarka ogrodowa (Osmia rufa). Swoją charakterystyczną nazwę wzięła ona od gniazd, których wejścia zasklepia przy użyciu mieszaniny piasku i gliny. Pszczoły te są łagodne z natury, a więc nie przejawiają żadnej agresji wobec ludzi, nie roją się, a w dodatku nie posiadają żądła, którym mogłyby ukłuć. Nie grożą nam więc ewentualne skargi pożądlonych sąsiadów.

Murarka należy do pszczół samotnic, osiąga ona średnie rozmiary. Wielkością jest zbliżona do pszczoły miodnej. Długość ciała dorosłych samic wynosi 10-12 mm, a samców 8-10 mm. W ubarwieniu ciała obu płci przeważa kolor rdzawy. Pszczoły te nie produkują miodu, ze względu na swoje uwarunkowania biologiczne wykorzystuje się je głównie do zapylania drzew owocowych w sadach i ogródkach działkowych, gdzie doskonale się sprawdzają. Są to pszczoły jednopokoleniowe, składające jaja raz w roku. Cykl rozwojowy murarki ogrodowej rozpoczyna się wiosną, gdy temperatura w dzień sięga około 15°C. Może to mieć miejsce już na początku kwietnia. Jako pierwsze z kokonów wygryzają się samce. Samice wychodzą z reguły 7-10 dni później. Wyklute owady od razu przystępują do kopulacji. Następnie unasiennione samice zabierają się do budowy gniazd, znoszenia pyłku i składania jajeczek, po czym giną. Taki już ich ciężki los. Samce natomiast nie uczestniczą w pracach przy budowie komórek i znoszeniu pyłku, a kwiaty odwiedzają jedynie w poszukiwaniu nektaru potrzebnego im do utrzymania się przy życiu. Długość życia samic wynosi od 6 do 8 tygodni. Samce natomiast żyją krócej - maksymalnie do 3 tygodni. Młode larwy wylęgają się z jaj już po kilku dniach od zasklepieniu komórek gniazdowych glinką. Żywią się wówczas nagromadzonym przez matki w komórce pyłkiem aż do momentu przepoczwarzenia w formę dorosłą (imago) - co następuje we wrześniu. Do następnego sezonu owad zimuje w zrobionym przez siebie oprzędzie. Wiosną budzi się ponownie do życia, a cykl się powtarza.

Murarki ogrodowe, podobnie jak inne samotnice, nie wymieniają się pomiędzy sobą informacjami na temat miejsca zbioru pokarmu i jego atrakcyjności. Cały teren otaczający gniazdo penetrowany jest z jednakowym nasileniem w różnych kierunkach. Zaletą utrzymywania murarek w ogrodach jest to, że poszukują one pokarmu w stosunkowo niewielkiej odległości od gniazda. W korzystnych warunkach pogodowych i przy obfitych zasobach pokarmu murarka ogrodowa wykonuje loty na odległość do 300 m od gniazda. Loty na dalsze odległości zdarzają się głównie wtedy, gdy pszczołom w najbliższym otoczeniu zaczyna brakować pokarmu.

Murarki wybierają na gniazda lęgowe konary spróchniałych drzew, drewniane słupy i belki, cegły w budynkach oraz puste łodygi roślin (najczęściej trzciny) w pobliżu miejsc, które zapewniają im pożywienie. Stworzenie idealnych dla nich warunków bytowych jest stosunkowo proste, a sama hodowla nie wymaga większego nakładu pracy i można ją traktować jako przyjemne hobby.

Domki, które posłużą za gniazdo pszczołom możemy wykonać sami lub zakupić gotowe w sklepie. Samodzielna budowa nie jest droga i wymaga przy tym niewielkiego nakładu pracy. Nieco trudniej jest pozyskać pszczoły. Możemy postawić domek w ogrodzie i liczyć na to, że murarki, które znajdują się w okolicy zechcą zasiedlić nasz domek. Dużo lepszym rozwiązaniem będzie natomiast zakup gotowych, zdrowych kokonów murarki od hodowcy. Koszt zakupu kokonów nie jest wysoki, waha się w przedziale od 8 do 15 zł za 100 szt. Za kwotę 45 zł jesteśmy w stanie kupić 300 pszczół, które zasiedlą nasze domki i będą się regularnie w nim rozmnażać. Warto wspomnieć, że nawet w trudnych warunkach pojedyncza samica murarki zakłada minimum pięć komórek lęgowych, w których składa jaja.

Do budowy gniazda dla pszczół samotnic posłużyć może drewniana skrzynka, w którą wciskamy przygotowane pęczki rurek z trzciny. Możemy także zakupić formatki do hodowli murarek, które są wygodniejsze i bardzie praktyczne. Trzciny do budowy gniazda umieszczamy zamkniętym kolankiem do wewnątrz. Najlepsze będą te o średnicy otworów od 7 do 11 mm. W takich średnicach uzyskuje się równowagę płci stosunku samic do samców (samce preferują węższe średnice, a samice szersze). Długość rurek powinna mieścić się w przedziale 10 -30 cm. Uzależniona będzie przede wszystkim od wielkości skrzynki, i długości dachu naszego domku. Nieco gorszym rozwiązaniem od trzciny będą nawiercone wiertarką podobne otwory w drewnie. Pszczoły bardzo chętnie je zagnieżdżają, jednak nie mamy tu możliwości ingerencji w kokony. Wszelkie rurki, jak i otwory, powinny być z jednej strony zamknięte. Murarki nie zasiedlają rurek z dwoma otworami wlotowymi. Gotowy domek dla pszczół umieszczamy na wysokości co najmniej 1 metra nad ziemią przymocowując go do drzewa lub słupa. Domek ustawiamy tak, aby wloty do komórek gniazdowych skierowane były zawsze na południe lub południowy wschód. W ten sposób otwory wlotowe do gniazda są w naturalny sposób ogrzewane, co zachęca owady do zasiedlenia. Ponadto padające wczesnym rankiem promienie słoneczne na gniazdo aktywują pszczoły do wczesnego działania. Domki należy również chronić przed ptakami.

Standardowy domek dla owadów zapylających

Budując gniazda dla murarek lepiej jest zrobić kilka mniejszych gniazd niż jedno wielkie, ponieważ z czasem domki pozostawione same sobie giną lub zamierają. Problemem są tu naturalni wrogowie murarki, jak pojawiająca się w skutek wilgoci pleśń, pasożyty, ptaki, szczury i łasice. Chcąc korzystać z zalet posiadania murarek w ogrodzie należy zadbać o regularną (coroczną) kontrolę i wymianę materiału gniazdowego, który z czasem się zużywa, pleśnieje i z ściąga niechciane robactwo. W celu uzyskania maksymalnego przyrostu populacji naszych pszczółek, konieczna jest coroczna jesienna kontrola stanu gniazda i kokonów. W tym celu należy rozłupać trzcinowe gniazda, wydobyć z nich kokony, a następnie przenieść do zimowli tylko te dobrze rozwinięte i wolne od pasożytów. Pod koniec lata wewnątrz kokonów znajdują się już pszczoły, które w postaci dorosłej (imago) oczekują wiosny następnego roku. Zasiedlonych od kwietnia do końca maja rurek gniazdowych nie należy ruszać, gdyż wstrząsy towarzyszące przenoszeniu lub przewożeniu skrzynek gniazdowych w trakcie żerowania larw mogą powodować ich odpadanie od pokarmu i zamieranie. Najlepiej zabrać zasiedlone trzcinowe gniazda w połowie września. Każdą pojedynczą rurkę trzcinową należy otworzyć, a kokony dokładnie przejrzeć. Tutaj widać zalety kupnych formatek hodowlanych, łatwość i szybkość odbierania kokonów. Kokony zapleśniałe, spasożytowane, odbiegające od normy należy odłożyć do spalenia wraz ze starymi rurkami trzcinowymi. Zdrowe kokony przekładamy do kartonowego lub drewnianego pudełka i zimujemy do wiosny przyszłego roku. Pudełko z kokonami murarek przechowujemy w chłodni lub lodówce w temperaturze ok 3-4°C lub bezpośrednio w nowym docelowym gnieździe w ogrodzie. Jeżeli zdecydujemy się na drugą opcję dobrze jest zabezpieczyć część gniazda, w których są kokony siatką metalową, aby zabezpieczyć je przed ptakami i gryzoniami. Początek kwietnia to dobry czas na wyjęcie z lodówki i przeniesienie pudełka z kokonami do domku. Pudełko wciskamy pomiędzy trzciny lub formatki gniazdowe. Następnie robimy w nim niewielkie otwory przez które będą się wydostawać wybudzone pszczoły.

Model z formatkami (pszczelinka.pl)

Hodowla pszczół murarek jest dużo prostsza i wymagająca mniej uwagi niż standardowa hodowla pszczół miodnych. W praktyce ogranicza się tylko do budowy i rozmieszczania nowych domków gniazdowych oraz jesiennej selekcji zdrowych kokonów. Przyjmuje się, że minimalna liczba kokonów wystawianych w jednym miejscu na uprawy w celu osiągnięcia widocznych efektów powinna wynosić przynajmniej 300 szt. Najlepszym terminem pozyskania pszczół do hodowli i zapylania roślin uprawnych jest okres zimowo-wiosenny (od stycznia do połowy marca).

Kokony i domki dla murarek można bez problemu zakupić w internecie.

Polecam odwiedzić strony internetowe firm zajmujących się hodowlą i sprzedażą murarek ogrodowych. Znajdą tam Państwo wszelkie potrzebne informacje oraz kokony potrzebne do rozpoczęcia własnej hodowli pszczół zapylaczy.

• pszczelinka.pl
• www.biodar.com.pl

Cechy biologiczne i walory użytkowe murarki ogrodowej

• Aktywność biologiczna w okresie największego zapotrzebowania na owady zapylające.
• Naturalna skłonność do tworzenia kolonii i przywiązanie do miejsca gnieżdżenia.
• Łatwość zajmowania gniazd sztucznie przygotowanych.
• Spokojny charakter i całkowity brak agresji (ignorowanie człowieka blisko gniazd wynika z faktu, że murarka nie broni gniazd i nawet w przypadku bliskiego kontaktu z ludźmi nie jest agresywna).
• Szerokie preferencje pokarmowe (murarka ogrodowa jest cenionym zapylaczem około 150 gatunków roślin uprawnych i dziko rosnących, aktywnym wiosną, kiedy kwitnie większość naszych roślin uprawnych).
• Wysoka efektywność zapylania roślin (obliczenia wykazały, że do należytego zapylenia 1 hektara sadu jabłoniowego potrzeba jedynie 560 samic, porzeczki czarnej - 960 samic, a sadu wiśniowego - 3100 samic murarki, podczas gdy pszczoły miodnej - od 2 do 5 rodzin tj. 80-200 tys. robotnic). Przy wyliczaniu właściwej ilości kokonów murarki należy uwzględnić fakt, że w wylęgłej populacji murarek samice stanowią 30-50% i dlatego kokonów powinno być 2-3 krotnie więcej.
• Niewątpliwą zaletą murarki jest umiejętność pracy w tunelach foliowych.
• Niewielki dystans lotów po pokarm (do 300 m od gniazd).

Rafał Sieroń

Źródła:

• www.wikipedia.pl
• www.biodar.com.pl
• pszczelinka.pl