Dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi. To spuścizna książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki, ale też przekazu ustnego, tradycji i muzyki ludowej.
Dziedzictwo kulturowe kojarzy się często z czymś odległym i wzniosłym. Rzeczywiście możemy o nim mówić w wymiarze ponadnarodowym i narodowym, ale także regionalnym czy lokalnym. Dla dziedzictwa kulturowego ważne są więc słynne perły architektury, które objęte są szczególną ochroną, jak też lokalne tańce ludowe. I jedne, i drugie mogą przecież służyć kultywowaniu poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej. Mają znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju społecznego czy cywilizacyjnego, mogą być uznane za godne przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne.
Dziedzictwo materialne łatwo opisać i zlokalizować. Jest to architektura - domy mieszkalne, dwory, budowle sakralne, budynki gospodarcze, budowle przemysłu rolnego, czy też narzędzia rolnicze. Dziedzictwo niematerialne jest silnie związane z dziedzictwem materialnym. Składają się na nie obrzędy, rytuały, obyczaje, język w regionalnych i lokalnych odmianach, stroje, muzyka, taniec, pieśni, legendy, bajki, tradycje życia sąsiedzkiego czy wspólnotowego.
Istotną kwestią jest ochrona tradycji materialnego i niematerialnego dziedzictwa przed zjawiskiem nadmiernej komercjalizacji i globalizacji. Również uświadomienie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla ogółu społeczeństwa, młodzieży i przyszłych pokoleń oraz spożytkowanie tych wyników dla rozwoju społeczności lokalnych na terenie całego kraju. Już w XIX wieku Oskar Kolberg - wyjątkowa postać w dziedzinie ludoznawstwa - napisał dzieło stanowiące podstawy polskiej etnografii i folklorystyki. Podkreślał fakt ogromnych zmian w zachowaniu, obyczajach i stroju ludności wiejskiej oraz potrzebę ich zachowania, przekazywania i kultywowania dla kolejnych pokoleń.
Materialne dziedzictwo kultury podzielić można na:
Niematerialne dziedzictwo kultury to niefizyczne aspekty obejmujące sposoby zachowań w społeczeństwie i formalne zasady działające w określonym kontekście kulturowym. Należą do wartości społecznych, tradycji, zwyczajów i praktyk. Do aspektów zachowania i ochrony niematerialnych wartości kulturalnych należą miedzy innymi folklor i zachowanie języka, gwary i dialekty. Niematerialne dziedzictwo kulturowe jest trudniejsze do utrzymania.
Bardzo szybkie przemiany gospodarcze i cywilizacyjne Polski po drugiej wojnie światowej doprowadziły do zarzucenia wielu powszechnych dotąd technik uprawy ziemi i rozmaitych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego a także do rezygnacji z niemal wszystkich tradycyjnych elementów wyposażenia domu mieszkalnego.
W pierwszym etapie pralka "Frania" zastąpiła tarkę i balię, w drugim pralka automatyczna wyparła wyżymaczkę na korbkę, będącą częścią wyposażenia "Frani". Większość starych budynków, sprzętów gospodarskich, elementów wyposażenia domu, odzieży, przedmiotów codziennego użytku rozpadła się lub znalazła na śmietniku, jednak sporo trafiło na strychy lub do kąta w oborze czy stodole. Odchodzenie w przeszłość całej formacji kulturowej skłoniło niektóre osoby i środowiska do starań o uchronienie od niszczenia przynajmniej okruchów dawnego świata. Prywatne kolekcje stały się w tym przypadku instytucjami odgrywającymi ogromną rolę, rzecz można ideologiczną. Inny czynnik decydujący o zakładaniu prywatnych kolekcji i skansenów to chęć ratowania cennych niekiedy elementów dziedzictwa kulturowego, którymi nie mogły lub nie chciały zająć się instytucje państwowe lub samorządowe.
Obecnie podejmowane są przez społeczności lokalne inicjatywy w kierunku tworzenia izb tradycji. Na wsi powstał nowy, atrakcyjny produkt - zagroda edukacyjna, gdzie można poznać wiele sprzętów, narzędzi rolniczych służących kiedyś w codziennym życiu wsi.
Przez lata dostęp do dziedzictwa kulturowego był ograniczony, a dorobek kulturowy pokoleń nie zawsze doceniany. Wiele materialnych, jak i niematerialnych dóbr zostało utraconych bezpowrotnie. Dziś żyjemy w okresie „rewolucji cyfrowej”. Współczesne rozwiązania informatyczne pozwalają na utrwalenie dorobku pokoleń oraz jego szeroką popularyzację. Zapis cyfrowy i udostępnienie materiałów daje ogromną szansę na docenienie własnego dziedzictwa kulturowego oraz wykorzystanie go w celach edukacyjnych, zawodowych lub rekreacyjnych. To także szansa na ocalenie od zapomnienia miejsc, przedmiotów, obyczajów , fotografii, przekazów ustnych czy muzyki.
Justyna Gulba
Literatura: