Austriackie i niemieckie drogowskazy dla świętokrzyskich rolników

W dniach od 8 do 12 lipca 2019 r. trzydziestoosobowa grupa rolników i doradców działu Rozwoju Obszarów Wiejskich ŚODR uczestniczyła w pięciodniowym wyjeździe studyjnym do Austrii i Niemiec w ramach operacji SIR pn. "Innowacje w dywersyfikacji dochodów w działalności rolniczej i pozarolniczej na przykładzie Austrii i Niemiec”.

Celem wyjazdu było zwiększenie wiedzy uczestników z zakresu przetwarzania żywności i jej nowoczesnych form sprzedaży, zwłaszcza w krótkich łańcuchach dostaw, a także w zakresie rozwijania usług w obszarze turystyki wiejskiej opartych na zasobach gospodarstw rolnych i dziedzictwie kulturowym regionu.

Miejscem docelowym w Austrii był region Wachau, niezwykle malowniczy obszar doliny Dunaju w północno-wschodniej Austrii znany głównie z wina i moreli. Bazą noclegową byl Park Hotel Krems w oddalonym o około 80 km od Wiednia miasteczku Krems.

Program merytoryczny wyjazdu obejmował 6 wizyt w gospodarstwach rolniczych o zróżnicowanym profilu produkcji i 2 spotkania z przedstawicielami lokalnych stowarzyszeń rolników. Pierwszym punktem programu było gospodarstwo winiarskie Nikolaihof w wiosce Mautern, zrzeszone w związku winiarzy Nikolaihof Wachau. To jednocześnie najstarsza winiarnia w Austrii z prawie 2000-letnią historią. Na 22 hektarach uprawia się tu metodą biodynamiczną winorośle odmian „Grüner Veltliner” i „Riesling”. Właściciele posiadają kilka innych źródeł dochodów pochodzących z działalności rolniczej i pozarolniczej, między innymi tłoczą olej z pestek winorośli, wytwarzają kosmetyki naturalne na bazie oleju, prowadzą sklep z winami oraz świadczą usługi agroturystyczne i restauracyjne. Gospodarstwo posiada certyfikat Demeter, który jest znakiem firmowym dla produktów pochodzących z upraw biologiczno-biodynamicznych. Warto wspomnieć, że to z Austrii wywodził się twórca biodynamicznej metody upraw, myśliciel i filozof Rudolf Steiner. Natomiast znak towarowy Demeter pochodzący od imienia greckiej bogini płodności został zastrzeżony w 1932 r. w monachijskim urzędzie patentowym przez niemieckich rolników - pionierów rolnictwa biodynamicznego.

Kolejnym miejscem wyjazdu był malowniczy szlak morelowy, w którym uprawiana jest morela z Wachau, która posiada chronione oznaczenie unijne pn. "Chroniona Nazwa Pochodzenia". W tym regionie ponad 200 sadowników moreli jest zrzeszonych w stowarzyszeniu "Wachau Apricot Association", które gwarantuje pochodzenie, autentyczność oraz niepowtarzalny aromat i smak owoców. Oznaczenia ChNP oraz pieczęci stowarzyszenia mogą używać wyłącznie te przedsiębiorstwa, które uprawiają odmiany Wachau od ponad 60 lat. Punktem docelowym na szlaku morelowym było gospodarstwo sadownicze i agroturystyczne Weinhof Afreiter, należące do stowarzyszenia „WAA”. Jego właściciele prowadzą 6-hektarową uprawę moreli, pensjonat dla 50 osób, restaurację oraz sklep z produktami z gospodarstwa. Ważnym źródłem dochodu dla rodziny jest przetwórnia znajdująca się przy gospodarstwie. W niej morele przetwarzane są na soki, dżemy, wina i wódki, które następnie są sprzedawane we własnym sklepie oraz drogą wysyłkową.

Ciekawym doświadczeniem była również wizyta w największej farmie strusiej w Austrii Straussenland im Kamptal (Kraina strusi w Kamptal). Jest to rodzinna firma, posiadająca 17-hektarowe gospodarstwo rolne z certyfikatem rolnictwa ekologicznego, zajmujące się uprawą zbóż oraz hodowlą strusi. Gospodarze posiadają blisko 500 strusi afrykańskich, Nandu i Emu. Strusie żyją w oddalonej o kilka kilometrów od miejsca zamieszkania farmie, na dużej przestrzeni. Ich wybiegi są dostosowane do zwiedzania przez turystów. Właściciele hodują również gęsi i indyki na mięso. Dochód gospodarstwa pochodzi w ok. 80% ze strusi, w tym 70% stanowi turystyka strusia, 10% mięso i ok. 7% sprzedaż jaj. Odwiedzają ich - jak podkreślił senior rodziny - tysiące turystów rocznie, w tym również wycieczki szkolne, dla których prowadzą warsztaty edukacyjne. Wszystkie produkty ze strusi można kupić bezpośrednio w gospodarstwie, w prowadzonym przez nich sklepie lub online. Sklep jest bardzo dobrze zaopatrzony, można tu kupić mięso i przetwory mięsne ze strusia, likier z jaj strusich, ciastka, cukierki, wyroby ze skóry, lampy z wydmuszek jaj oraz wiele ciekawych wyrobów ozdobnych i gadżetów. Wizyta w tym urokliwym miejscu zwieńczona była degustacją jajecznicy strusiej. Warto wspomnieć, że liczba osób, która przebywała w czasie naszej wizyty w gospodarstwie, głównie rodzin z dziećmi, świadczyć może o bardzo dużym zainteresowaniu turystów .

Ostatnim dniem pobytu w Austrii była słynna w całej Europie wioska makowa - Armschlag, licząca 35 domów i stu mieszkańców. To tutaj w latach 90. ubiegłego wieku w kilku chylących się ku upadkowi gospodarstwach zainicjowano pomysł stworzenia wioski tematycznej opartej na uprawie maku. Termin naszej wizyty nie był przypadkowy, gdyż to właśnie w lipcu przez 2 tygodnie kwitnienia maku do wsi ściągają największe tłumy turystów, aby podziwiać łany kwitnących pól makowych, a także uczestniczyć w sobotnio-niedzielnych zabawach i potańcówkach przy muzyce miejscowej orkiestry. Już kilka kilometrów przed wioską mogliśmy zobaczyć zaparkowane samochody, autokary i spacerujących wśród kwitnących pól makowych turystów, fotografów i malarzy. Na każdym kroku witają ich kwitnące maki oraz makowe dekoracje. Również każdy z licznych tu pensjonatów ma wystrój makowy: pościel, obrusy i zasłonki w oknach z makami, serwuje także makowe potrawy. Nasza wizyta rozpoczęła się od spotkania z przedstawicielką lokalnego stowarzyszenia i krótkiego wykładu na temat historii powstania wioski tematycznej jako markowego produktu turystycznego opartego o zasoby gospodarstw rolników i atrakcje okolicy. Miejscem spotkania była zaadaptowana do przyjmowania grup stodoła, w której urządzono bardzo estetyczną salę wykładową. Wszystkie budynki przeznaczone dla turystów, jak sklepy czy gospoda, mieściły się w budynkach gospodarczych mieszkańców wsi. Naszą uwagę zwrócił również duży parking w centrum wioski z toaletami oraz pięknie urządzony skwerek z rzeźbami makowymi, siedziskami i rabatami kwiatowymi. Dodatkowym źródłem dochodu dla mieszkańców wioski są także makowe produkty oferowane pod marką "Mohn amour", które można kupić na miejscu i w internecie. W miejscowej gospodzie zaserwowano nam obiad, ze sznyclem wieprzowym w panierce makowej a na deser ciepłe bułeczki z makowym nadzieniem. Wizyta utwierdziła nas w przekonaniu, że Armschlag to przykład innowacyjności w turystyce wiejskiej i ożywienia gospodarczego terenów wiejskich. Warto dodać, że wieś ma bardzo dobrze zaprojektowaną stronę internetową (www.mohndorf.at). Jest ona przykładem dobrego wykorzystania internetu do promocji i sprzedaży produktów wiejskich. Na stronie znajdują się linki do stron internetowych makowych gospodarstw w okręgu Waldviertel oraz do innych miejsc wartych odwiedzenia. Odwiedzając tę stronę można przekonać się, jak może wyglądać modelowa wieś tematyczna.

Kolejne dwa dni wyjazdu miały miejsce już w Niemczech, w regionie Frankonia w Bawarii.

Pierwszym punktem wizyty było spotkanie z przedstawicielką zrzeszenia rolników, restauratorów a także regionalnych firm rzemieślniczych i przetwórczych w regionie Frankonii, funkcjonujących pod marką „Regionalbuffet”, która przedstawiła zasady funkcjonowania zrzeszenia. Marka skupia 33 producentów i 24 restauracje. Ich celem jest wspieranie się, ochrona regionalnej kuchni frankońskiej oraz jej promocja. Ich motto to: "najlepsze produkty, dobra przyjemność ze względu na krajobraz i dobry smak". Podmioty skupione wokół marki płacą za certyfikację i korzystanie ze znaku. W swoich restauracjach muszą oferować kuchnię regionalną i wykorzystywać produkty lokalne pochodzące od członków zrzeszenia. Każda potrawa regionalna oparta na produktach lokalnych jest oznaczona logo marki „Regionalbuffet". Również rolnicy w swoich sklepach przy gospodarstwach będąc członkami zrzeszenia muszą oferować produkty i przetwory lokalne ze znakiem marki, której zasięg terytorialny sięga 50 kilometrów. Zrzeszenie organizuje w ciągu roku liczne wydarzenia promujące produkty i kuchnie regionalną.

Kolejnym punktem programu na terenie Niemiec było gospodarstwo rolne Schnell’s Kurbiskerne, Ringstrase. To wielopokoleniowe gospodarstwo do 2016 roku specjalizowało sie w uprawie tytoniu. Jednak 3 lata temu zmieniono profil produkcji i na powierzchni 100 ha uprawiana jest dynia bezpestkowa na olej. Przy gospodarstwie znajduje się pełna linia technologiczna do pozyskiwania ziaren dyni - od rozdrabniania dyni, oddzielania pestek, mycia i suszenia ziaren aż po przetwórnię do tłoczenia oleju. Gospodarstwo zrzeszone jest w „Regionalbuffet”, posiada własny sklep z produktami z dyni oraz wyrobami podmiotów skupionych wokół tej marki. Świadczy także usługi żywieniowe, mając do dyspozycji dużą salę na ok. 80 osób zlokalizowaną nad przetwórnią.

Ostatnim punktem programu była wizyta w gospodarstwie z hodowlą krów mlecznych Rose Kuh - Am Pfannenfeld. Nasza wizyta zbiegła się w czasie z modernizacją gospodarstwa - budowy nowej obory oraz przetwórni lodów z zapleczem edukacyjnym dla grup wycieczkowych. Posiadają  80 ha gruntów ornych, 65 krów mlecznych oraz kury nioski. W swoim gospodarstwie zastosowali szereg innowacyjnych rozwiązań ograniczających koszty produkcji oraz sprzedaży bezpośredniej produktów. Posiadają także własny prąd z odnawialnych źródeł energii - fotowoltaiki i nowo wybudowanej biogazowni. Przy gospodarstwie znajduje się sklep, w którym prowadzona jest sprzedaż produktów własnych oraz pochodzących od lokalnych rolników, w tym świeże mleko z mlekomatu. Właściciele posiadają jeszcze cztery punkty ze sprzedażą żywności regionalnej z automatów, w promieniu 30 km od gospodarstwa, a także małą przetwórnię do produkcji lodów tradycyjnych. Rozwiązania zastosowane w tym gospodarstwie wzbudziły duże zainteresowanie uczestników wyjazdu.

Program wyjazdu studyjnego do Austrii i Niemiec był bardzo napięty, ale dzięki temu uczestnicy mieli możliwość zobaczenia wielu ciekawych pod względem prowadzenia działalności rolniczej i pozarolniczej gospodarstw. Poznali oni otwartych, pracowitych i optymistycznie nastawionych do swoich biznesów ludzi, z którymi mogli wymienić doświadczenia, zadać pytania i nawiązać kontakty, które mogą zaowocować współpracą w przyszłości.

Teresa Wąsik

Wyjazd studyjny zorganizowano w ramach operacji pn. „Innowacje w dywersyfikacji dochodów w działalności rolniczej i pozarolniczej na przykładzie Austrii i Niemiec, realizowanej przez Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach w ramach Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR), Planu Operacyjnego KSOW na lata 2018-2019.