Różnorodność biologiczna w rolnictwie - zasoby, wykorzystanie, ochrona

Różnorodność biologiczna w rolnictwie to pojęcie, które uwzględnia wszystkie składniki bioróżnorodności oraz ich wpływ na wyżywienie oraz środowisko, a także wszystkie elementy tworzące agroekosystemy - różnorodność roślin, zwierząt i mikroorganizmów na poziomie gatunkowym i ekosystemowym. Uwzględnia się również gatunki, które mają znaczenie dla przemysłu, np. len i konopie.

Różnorodność biologiczną i bioróżnorodność rolniczą tworzą:

• Zasoby genetyczne roślin, w tym dziko rosnące rośliny, drzewa owocowe i leśne oraz gatunki łąkowe i pastwiskowe.
• Zasoby genetyczne zwierząt, obejmujące zwierzęta hodowlane, dzikie zwierzęta wykorzystywane do produkcji żywności, ryby i organizmy wodne.
• Zasoby genetyczne mikroorganizmów, takie jak bakterie, grzyby, glebowe bakterie oraz bakterie wykorzystywane w przemyśle spożywczym, a także mikroorganizmy wykorzystywane w ochronie roślin.
• Gatunki, które pełnią usługi ekosystemowe, takie jak zapylanie roślin i ochrona biologiczna.

Różnorodność biologiczna w rolnictwie jest tworzona i chroniona. Nasienne firmy hodowlane hodują nowe odmiany roślin, a zasoby są gromadzone. Prowadzone są rejestry odmian, banki genów, tworzone są przepisy chroniące bioróżnorodność, oraz prowadzone są działania organizacyjne i prawnicze.

W Polsce wiele jednostek naukowych pracuje na rzecz gromadzenia zasobów, udostępniania roślin i technologii uprawy, wykorzystania do produkcji zdrowej żywności oraz ochrony bioróżnorodności i upowszechniania wiedzy z zakresu bioróżnorodności.

Oto kilka przykładów:

• Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej prowadzi doświadczenia oraz krajowe rejestry roślin rolniczych, warzywnych, sadowniczych. W krajowych rejestrach ujęto 93 gatunki rolnicze, 58 warzywniczych i 28 sadowniczych. Wśród gatunków rolniczych wpisane są odmiany, np. groch - 32 odmiany. W innych wydawnictwach podane są wyniki badań i charakterystyki poszczególnych odmian. System badań Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i tworzenie list odmian zalecanych do uprawy pozwala zarekomendować rolnikom najlepsze, sprawdzone odmiany.
• Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - PIB Radzików i grupa IHAR prowadzi prace hodowlane nad tworzeniem nowych odmian oraz organizacją i prowadzeniem banku genów różnych roślin uprawnych, np. pradawnych odmian zbóż, których kilkadziesiąt odmian prezentowaliśmy na polu doświadczalnym ŚODR Modliszewice.
• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach - przygotowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, Kodeksu Dobrych Praktyk dla Bioróżnorodności, organizowane są konferencje, warsztaty z zakresu rolnictwa zrównoważonego, biogospodarki i optymalizacji nawożenia, ochrony środowiska.
• Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego - PIB - wykorzystanie w przemyśle spożywczym mikroorganizmów, np. bakterie probiotyczne oraz badania nad niekorzystnym wpływem niektórych związków na zdrowie, np. mykotoksyny grzybów fuzaryjnych.
• Instytut Sadownictwa - PIB w Skierniewicach - prowadzi bank genów roślin sadowniczych, bank genów starych odmian, działania na rzecz ochrony środowiska przy wykonywaniu zabiegów ochrony roślin, ochrona organizmów pożytecznych.
• Instytut Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu - identyfikacja organizmów szkodliwych i zasady zwalczania, biologiczna ochrona roślin - wykorzystanie mikroorganizmów. Poradniki integrowanej ochrony roślin. Dobra praktyka w ochronie roślin, ochrona zdrowia człowieka i ochrona środowiska przy stosowaniu środków ochrony roślin. Co roku organizowana jest sesja naukowa, konferencje i warsztaty polowe.
• Instytut Zootechniki - PIB w Balicach hodowla ras zachowawczych zwierząt, dobrostan zwierząt.
• Zakład Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa w Puławach prowadzi prace nad hodowlą pszczół i rozwojem pszczelarstwa. 80% roślin jest zapylanych przez pszczoły. Ma to duże znaczenie dla wielkości i ilości plonów, zwłaszcza roślin sadowniczych.
• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie- badania naukowe i szkolenia z pozyskiwania ziół ze środowisk naturalnych.
• Akademia Rolnicza w Krakowie - prof. Kazimierz Wiech prowadzi badania naukowe - owady pożyteczne, biologiczna ochrona roślin.
• Duży wkład dla zachowania bioróżnorodności wnoszą ośrodki doradztwa rolniczego poprzez doświadczenia na polach doświadczalnych, demonstracje, pokazy u rolników, warsztaty i konferencje naukowe, szkolenia dla rolników, artykuły na stronach internetowych, w czasopismach i broszurach.

Bogata oferta odmian, gatunków roślin uprawnych, warzywnych, sadowniczych sprzyja zachowaniu bezpieczeństwa żywnościowego, konkurencji na rynkach krajowych i międzynarodowych, pozwala zaspokoić popyt krajowy, a nadwyżki skierować na eksport. Posiadanie banku genów ułatwia prace hodowlane - tworzone są nowe odmiany, bardziej odporne na choroby, pozwalające prowadzić produkcję w zrównoważonym systemie produkcji rolniczej.

Ochrona bioróżnorodności, ochrona środowiska, ekosystemów rolnych i przyrodniczych to także podstawowe zadania Europejskiego Zielonego Ładu. Zmiana systemu produkcji rolnej z rolnictwa intensywnego na zrównoważone i ekologiczne to cele Komisji Europejskiej.

Na stronach internetowych instytutów można znaleźć dużo materiałów na temat bioróżnorodności, są również liczne publikacje naukowe o tej tematyce.

Krzysztof Domagała

Źródło:

• Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych Sprzyjających Bioróżnorodności - IUNG-PIB PUŁAWY
• bogactwowsi.pl/a/bioroznorodnosc-jest-cenna