Jak definiujemy klimat?

W ostatnim czasie dużo mówi się o klimacie. Organizowane są konferencje klimatyczne,  a polityka klimatyczna UE dąży się do tego, aby cała Europa była neutralna klimatycznie do 2050 roku. Wyjaśnijmy więc - czym właściwie jest klimat?

W encyklopedii PWN możemy znaleźć następującą definicję:

Klimat [gr. klíma ‘nachylenie’, ‘szerokość geograficzna’],

Charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych (warunków pogodowych), kształtujący się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wyników wieloletnich obserwacji i pomiarów meteorologicznych.

O klimacie decydują czynniki klimatyczne.

Czynniki klimatyczne są to najważniejsze wielkości określające warunki zewnętrzne (pozaziemskie) i planetarne (ziemskie) oraz warunki fizyczne lub geograficzne (niebędące elementami klimatu), decydujące o stanie systemu klimatycznego. Czynniki klimatyczne dzielą się na: czynniki astronomiczne, radiacyjne, cyrkulacyjne, geograficzne, ekologiczne i antropogeniczne. Pod względem energetycznym najważniejszymi czynnikami kształtującymi klimat są: stała słoneczna, bilans promieniowania i bilans cieplny, pojemność cieplna i energia ruchu oceanów, prądy morskie, energia ruchu ogólnej cyrkulacji atmosfery, wybuchy wulkanów.

Czynniki astronomiczne i solarne powodują generowanie cyklu rocznego i dobowego w przebiegu zjawisk klimatycznych, a także określonych cykli wieloletnich, takich jak 11-letni cykl słoneczny, czy też cykle o okresach dłuższych: 22 i 76 lat.

Czynniki cyrkulacyjne decydują o obiegu ciepła i wilgoci na kuli ziemskiej. O krążeniu powietrza decyduje zróżnicowanie ciśnienia atmosferycznego tworzącego wyraźne ośrodki zwane centrami aktywności atmosfery. Na przykład, Wyż Azorski i Niż Islandzki decydują o przepływie powietrza nad Europą. Miarą natężenia tego przepływu jest wskaźnik oscylacji północnoatlantyckiej, tzw. NAO (North Atlantic Oscillation). Ze wskaźnikiem oscylacji ciśnienia w południowej części Oceanu Spokojnego wiąże się zjawisko El Niño w postaci znacznego podniesienia temperatury powierzchni wody w strefie Prądu Równikowego, wpływającego na osłabienie zimnego Prądu Peruwiańskiego. Przypisuje się mu znaczny wpływ na występowanie ekstremalnych zjawisk klimatycznych w odległych obszarach (telekoneksje).

Wśród czynników geograficznych największy wpływ na klimat wywiera rozmieszczenie oceanów i mórz oraz prądy morskie, a na lądach — orografia oraz rozmieszczenie pokrywy roślinnej, śnieżnej i lodowej.

Działalność człowieka (czynnik antropogeniczny) wpływa coraz silniej na klimat poprzez emisję do atmosfery pyłów i gazów cieplarnianych, a także poprzez zmianę tzw. powierzchni czynnej (zabudowa terenu, wycinanie lasów, itp.).

Wśród czynników naturalnych na klimat wpływają też wybuchy wulkanów. Po erupcji w 1912 roku wulkanu Katmai na Alasce ilość docierającego do powierzchni Ziemi promieniowania słonecznego zmniejszyła się o 20% i w wielu miejscach obserwowano obniżenie się temperatury powietrza. Wulkan Saint Helens (USA) w 1980 roku wyrzucił do atmosfery do 250 mln ton pyłu. Wpływ na klimat miała też erupcja wulkanów El Chichón III w 1982 r. oraz Pinatubo na Filipinach w roku 1991.

Do opisu klimatu danego miejsca stosowane są różnorodne metody statystyczne, określające wartości średnie, najczęstsze i ekstremalne poszczególnych elementów klimatu (takich jak: ciśnienie atmosferyczne, temperatura i wilgotność powietrza, wiatr, opady), rozkłady częstości i prawdopodobieństwa ich występowania. Klimat stanowi jeden z ważnych elementów środowiska geograficznego. Badaniem klimatu zajmuje się dział nauki - klimatologia.

Krzysztof Domagała
Źródło: Encyklopedia PWN