Jak zarządzać glebami użytkowanymi rolniczo w kontekście zmian klimatycznych?

Zmiany klimatyczne, które obserwujemy, mogą wpływać na stan gleby, jej zdolności produkcyjne, właściwości fizyczne i chemiczne, a także biologiczną aktywność. Mogą również zachodzić procesy degradacji i erozji gleb.

Naukowcy z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach opracowali poradnik dla doradców rolnych. Zawarto w nim porady jak zapobiegać negatywnemu oddziaływaniu zmian klimatycznych na gleby.

Gleba jest dla rolnika podstawowym warsztatem pracy. Spełnia ona funkcje nie tylko produkcji żywności, ale również sekwestracji węgla i oczyszczania wody. Jest także środowiskiem życia dla setek gatunków mikroorganizmów. Gleba uczestniczy w obiegu w przyrodzie pierwiastków, np. azotu. Potencjał produkcyjny polskich gleb jest średni i niski, 70% gleb wykształciło się z piasków i glin, 28% gleb wytworzonych jest z piasków lekkich i słabo-gliniastych. Rolnicy powinni prowadzić działania, które będą podnosić (utrzymywać) zdolności produkcyjne gleb i zapobiegać procesom ich degradacji.

Ochrona żyzności gleby to zwiększenie zasobów glebowej materii organicznej poprzez dostarczanie substancji organicznej, właściwy płodozmian z udziałem roślin bobowatych, odpowiednie zabiegi uprawowe i nawożenie. Rolnicy muszą pamiętać, że w glebie żyją setki gatunków organizmów, które uczestniczą w przemianach materii organicznej i tworzeniu związków próchnicznych. Ochrona biorożnorodności gleb, stworzenie odpowiednich warunków życia i rozwoju pozytywnie wpływa na stan gleb.

Odpowiedni odczyn gleb (właściwy dla danego rodzaju gleb i grupy uprawianych roślin) to warunek dobrego plonowania, ale i ochrony bioróżnorodności i oraz struktury gruzełkowej. W glebach zachodzą procesy zakwaszania. Zmiany klimatyczne mogą je przyśpieszać, np. ulewy, intensywne opady powodują wymywanie wapnia i magnezu. Systematyczne wapnowanie gleb zapobiega tym procesom. W glebach mogą zachodzić procesy degradacji fizycznej, biologicznej i chemicznej. Degradacja fizyczna gleby to jej nadmierne zagęszczenie, utrata struktury gruzełkowej. Nadmierne zagęszczenie gleb to niewłaściwa gospodarka powietrzno-wodna, mniej powietrza (tlenu) w glebie. W warunkach beztlenowych rozwój wielu organizmów jest utrudniony lub niemożliwy. Materia organiczna nie jest przetwarzana na związki próchniczne, zachodzą niekorzystne procesy gnicia i butwienia. W warunkach nadmiernie zagęszczonej gleby gorzej rozwija się system korzeniowy i rośliny nie pobierają składników pokarmowych. Odpowiednie zabiegi uprawowe, głęboszowanie, uprawa roślin głęboko korzeniących się (np. bobowatych), poplonów i roślin okrywowych mogą zapobiec degradacji fizycznej gleb.

Bardzo niekorzystnym zjawiskiem związanym ze zmianami klimatycznymi jest erozja gleby. Intensywne burze i ulewy niszczą wierzchnią warstwę gleby. Mogą w niej powstawać wyżłobienia i kanały. Erozji wodnej możemy zapobiegać poprzez melioracje przeciwerozyjne. Inne działania to dostosowanie upraw do rzeźby terenu, odpowiednie uprawy na stokach, skłonach, odpowiednia agrotechnika i kierunek uprawy. Na glebach nadmiernie uwilgotnionych należy wykonać odwodnienie.

Gleby bardzo lekkie i lekkie narażone są na erozję wietrzną. Możemy jej zapobiec poprzez zalesianie i tworzenie pasów ochronnych na brzegach pól. Wzbogacanie gleb lekkich w substancje organiczną oraz odpowiednia uprawa także mogą ograniczyć erozję wietrzną.

Retencja wodna gleb w dobie zmian klimatycznych, gdzie częstym zjawiskiem jest susza, ma duże znaczenie. Możemy ją zwiększyć poprzez wzrost zawartości próchnicy w glebie, dbanie o właściwą strukturę gleb, ograniczenie parowania wody (np. wczesnowiosenne włókowanie, bronowanie przed uprawami pod rośliny jare, agregatowanie maszyn, uprawę konserwującą), utrzymywanie oczek wodnych, melioracje nawadniające.

Dbałość o glebę to konieczność, podstawowa zasada walki ze zmianami klimatycznymi i adaptacji do tych zmian.

Krzysztof Domagała

Źródło: Najlepsze sposoby zarządzania glebami użytkowanymi rolniczo w kontekście zmian klimatycznych. Poradnik dla doradców rolnych pod redakcją dr. inż. Jacka Niedźwieckiego, IUNG-PIB Puławy

Zdjęcie główne: Jarosław Nowak