Ochrona roślin przed ślimakami

Ślimaki nagie (Gastropoda: Pulmonata) stanowią coraz większe zagrożenie dla wielu gatunków roślin. Szkody wyrządzane prze te agrofagi można zaobserwować na roślinach sadowniczych (np. malina, truskawka), rolniczych, zielarskich i ozdobnych.

Do najbardziej uszkadzanych roślin uprawowych należą: pszenica ozima, ziemniak, rzepak ozimy, marchew, seler, sałata, kapusta głowiasta i pekińska, brokuł, kalafior, burak cukrowy, burak ćwikłowy, kończyna perska, groch i fasola. W uprawach zbóż szkody można zaobserwować już w stadium ziarna, a największe uszkodzenia u większości gatunków obserwuje się w okresie wschodów i pojawiania się pierwszych liści. W przypadku marchwi, ziemniaka i innych korzeniowych roślin, ślimaki oprócz uszkadzania nadziemnych części, atakują organy podziemne drążąc kanały i wyjadając roślinne tkanki.

Wzrost szkód wyrządzanych przez ślimaki w dużej mierze powodowany jest przez zmiany klimatyczne (ciepłe zimy, wilgotne lata), większą powierzchnię uprawy ozimin oraz minimalizację zabiegów agrotechnicznych i uprawowych. Przyczyną rozprzestrzeniania się ślimaka jest również zwiększenie powierzchni upraw rzepaku w stosunku do powierzchni zbóż. Nowe odmiany rzepaku zawierają mniejszą ilość glukozynolanów (substancji, których zadaniem była ochrona przed żerowaniem), co sprawia że rzepak jest dla nich bardziej smaczny, mogą się w nim rozwijać i stwarzać zagrożenie dla kolejnych upraw.

Ochrona roślin przed ślimakami opiera się na prowadzeniu monitoringu ich występowania i stosowaniu granulowanych przynęt-moluskocydów (metaldehyd, metiokarb, fosforan żelaza), które działają jak trucizny. Problemem stosowania dwóch pierwszych substancji jest ich niedostateczna skuteczność oraz niekorzystny wpływ na środowisko. Stosowanie metaldehydu i metiokarbu stwarza zagrożenie dla organizmów, które nie są obiektem zwalczania, dlatego alternatywą jest fosforan żelaza, który wykazuje mniejszą toksyczność dla pożytecznych organizmów.

W zwalczaniu i ograniczeniu występowania ślimaków można również stosować preparaty biologiczne na bazie pasożytniczych mikroorganizmów. Najbardziej znanym biopreparatem jest Nemaslug, do produkcji którego wykorzystywany jest nicień Phasmarhabditis hermaphrodita. Pasożyt przedostaje się do ciała ślimaka w których namnaża się powodując ich nabrzmienie, a u niektórych osobników zwiotczenie i utratę ruchliwości. Następnie nicienie żywią się bakteriami obecnymi w odchodach i śluzie martwych ślimaków i atakują kolejne osobniki. Pasożyty wraz z przedostaniem się do ciała agrofagów przenoszą bakterię Moraxella osloensis, która dla części ślimaków również może być zabójcza. Ze względu na wysoką cenę i brak natychmiastowych efektów, wykorzystanie biopreparatu jest niewielkie, ale jego duża efektywność oraz dążenie do ograniczenia chemicznej ochrony roślin będzie miało znaczenie dla coraz częstszego wykorzystania tego preparatu.

Nie można zapominać o zabiegach agrotechnicznych, które również w dużym stopniu wpływają na obniżenie liczebności ślimaków. Osuszanie pól ogranicza składanie jaj przez ślimaki, a wykaszanie rowów i usuwanie resztek pożniwnych niszczy schronienia i odcina agrofagi od źródła pokarmu. Stosowanie takich zabiegów jak np. bronowanie podczas słonecznej i suchej pogody powoduje, że jaja ślimaków i młode osobniki wyrzucane są na powierzchnię gleby na której szybko giną, ponieważ wysychają lub są zjadane przez inne zwierzęta.

W celu poszukiwania dodatkowych metod ochrony prowadzi się badania nad wykorzystaniem wtórnych metabolitów roślinnych. Stwierdzono, że niektóre substancje ograniczają żerowanie i tym samym minimalizują uszkodzenia roślin. Wykazano, że bulwy kilku odmian ziemniaka posiadają dużą zawartość alkaloidów, które chronią przed uszkodzeniami oraz inhibitory trypsyny w skórce bulw, które odstraszają ślimaki. Taki efekt zaobserwowano u niektórych odmianach łubinu, zawierających dużą ilość alkaloidów quinolizidinowych (QA). Również ochrona kończyny białej przed żerowaniem ślimaka jest większa u odmian zawierających cyjanogenne glikozydy od form acyjanogennych. Badania potwierdzają, że powyższe substancje mogą w znaczący sposób ograniczać wrażliwość odmian na agrofagi i tym samym być wykorzystane w integrowanej ochronie.

Integrowana ochrona roślin przed ślimakami powinna opierać się przede wszystkim na monitoringu liczy agrofagów i stopniu uszkodzeń. Dopiero po właściwej ocenie zagrożeń można zastosować kompleksową ochronę z zastosowaniem wszystkich znanych metod.

Florentyna Bara
zdj. Elżbieta Krempa

Literatura:

1. Kozłowski J. 2017. Aktualny stan i perspektywy ochrony roślin przed ślimakami. Post. Nauk Biol. 66(315): 231-239
2. Kozłowski J. 2012. Ślimaki jako przykład nowego i rosnącego zagrożenia. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 52(4): 1129-1135