Jaki płodozmian w ekologii?

W warunkach naturalnych obok siebie rośnie wiele gatunków roślin. W rolnictwie różnorodność tę próbuje się zastąpić płodozmianem, czyli uprawą w kolejnych latach różnych gatunków roślin, które tworzą zespół wykorzystujący glebę w zróżnicowany sposób.

Płodozmian według zasad rolnictwa ekologicznego powinien:

• zapewniać możliwie duże biologiczne wiązanie azotu, dzięki wysyceniu zmianowania roślinami bobowatymi — drobnonasiennymi i grubonasiennymi;
• umożliwiać wzrost żyzności i biologicznej aktywności gleby poprzez zapewnienie dopływu do gleby dużych ilości resztek pożniwnych bogatych w azot oraz możliwie ciągłe utrzymywanie powierzchni gleby pod okrywami roślinnymi, dzięki uprawie wieloletnich mieszanek roślin bobowatych drobnonasiennych z trawami oraz międzyplonów;
• ograniczać rozprzestrzenianie się chorób, szkodników i chwastów poprzez przemienną uprawę roślin należących do różnych grup biologicznych — minimum 4-letnia rotacja;
• umożliwiać pełne wykorzystanie składników pokarmowych z gleby poprzez następstwo roślin o różnym zapotrzebowaniu na te składniki i różnej zdolności ich pobierania;
• ograniczać wymywanie składników pokarmowych, a głównie azotanów do wód gruntowych oraz chronić glebę przed erozją poprzez możliwie ciągłe utrzymanie gleby pod okrywami roślinnymi;
• zapewniać pokrycie zapotrzebowania posiadanych zwierząt na pasze w okresie żywienia letniego oraz zimowego.

Zadania płodozmianu w gospodarstwie ekologicznym

W płodozmianie, który ma być przyrodniczo poprawny, powinno znaleźć się ponad 25% roślin bobowatych w plonie głównym, nie więcej niż 60% zbóż, a międzyplony powinny być uprawiane na ponad 20% gruntów ornych.

Główne zasady konstruowania płodozmianu opierają się na trzech grupach czynników:

1. Przyrodnicze
2. Agrotechniczne
3. Organizacyjno-ekonomiczno-techniczne

Czynniki przyrodnicze

Należy wziąć pod uwagę wymagania roślin pod względem jakości gleby. Bardzo istotną cechą jest wpływ roślin na strukturę gleby. Układając płodozmian, należy wziąć pod uwagę, że mamy rośliny sprzyjające gromadzeniu próchnicy w glebie i nadające jej właściwą strukturę, jak i takie, które korzystają z lepszej struktury, ale same działają na nią niekorzystnie. Bobowate, strączkowe, trawy i międzyplony polepszają strukturę gleby, pogarszają zaś — rośliny okopowe i zbożowe.

Ważny jest również odstęp czasu, jaki należy zachować w uprawie po sobie poszczególnych gatunków. Ze względu na tzw. zmęczenie gleby, należy tak zaplanować następstwo, aby przerwy w uprawie na tym samym polu wynosiły co najmniej:

• Od 3 do 6 lat dla lnu,
• Od 3 do 6 lat dla motylkowatych wieloletnich,
• Od 3 do 4 lat dla buraków,
• 4 lata dla rzepaku,
• 3 lata dla ziemniaków, strączkowych,
• 2 lata dla pszenicy, jęczmienia.

Czynniki agrotechniczne

Należy wziąć pod uwagę wartość przedplonową roślin. Rośliny przedplonowe mogą wyczerpywać glebę z tych samych składników pokarmowych, nagromadzać podobne patogeny i szkodniki, wytwarzać substancje hamujące wzrost i rozwój roślin następczych. Musimy również uwzględnić długość wegetacji.

Czynniki organizacyjne

W gospodarstwach posiadających zwierzęta, ułożenie płodozmianu rozpoczynamy od zapewnienia bazy paszowej dla zwierząt, a dopiero na drugim miejscu stawiamy możliwość i opłacalność zbytu.

Właściwie zaplanowany i konsekwentnie realizowany płodozmian stanowi klucz do zachowania i podnoszenia żyzności oraz aktywności gleby. Gwarantuje też uzyskiwanie w gospodarstwie ekologicznym zadowalających plonów w perspektywie wielu lat. Rośliny okopowe, kukurydza i warzywa korzeniowe zubażają glebę, rośliny bobowate wzbogacają glebę, a zboża i rośliny oleiste są pod tym względem obojętne. Im więcej gatunków uprawianych kolejno po sobie, tym lepiej. Na glebach lekkich powinny być co najmniej trzy gatunki, a na ciężkich — od czterech do pięciu. Korzystne jest uzupełnianie płodozmianów o międzyplony z przeznaczeniem na nawóz zielony, które wzbogacają glebę w próchnicę, poprawiają stan sanitarny i strukturę gleby oraz aktywizują mikroorganizmy glebowe. Dla rolnictwa ekologicznego nieocenione jest również stosowanie wsiewek z uprawami w siewie czystym. Kluczowe w tym zabiegu, jest ograniczenie liczebności chwastów. Najczęściej uprawiane wsiewki to trawy, bobowate drobnonasienne i ich mieszanki z trawami. Badania nad wpływem wsiewek seradeli na zachwaszczenie zbóż jarych w uprawie ekologicznej prowadzili Mariola Staniak, Jolanta Bojarszczuk i Jerzy Księżak z IUNG-PIB. Jak dowiedli, siewy czyste owsa i jęczmienia jarego, były najbardziej zachwaszczone, a wsiewka seradeli skutecznie ograniczała liczebność i masę gatunków niepożądanych. Najliczniej występującymi gatunkami chwastów były: żółtlica drobnokwiatowa i komosa biała oraz skrzyp polny, babka zwyczajna i mlecz polny. Obecność wsiewki seradeli ograniczyła liczebność tych chwastów od 39 do 100%. 

Mając na uwadze powyższe czynniki, rolnik musi tak planować strukturę upraw, aby poprawiać żyzność i urodzajność gleby, albo co najmniej zachować ją na odpowiednio wysokim poziomie.

Anna Pilarska

Źródło

• farmer.pl
• rolnictwozrownowazone.pl/rolnictwo-zrownowazone/przewodnik-rolnictwa-zrownowazonego/zarzadzanie-gleba/zyznosc-gleby/
• Józef Tyburski „Żyzność gleby i gospodarka nawozowa w rolnictwie ekologicznym” IUNG-PIB Zeszyt 6/2007