Rokitnik zwyczajny czy niezwyczajny?

Rokitnik zwyczajny, bo o nim jest ten artykuł, do zwyczajnych roślin z pewnością nie należy. Jest prawdziwą skarbnicą cennych substancji, mających korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Lista właściwości prozdrowotnych, odżywczych i pielęgnacyjnych rokitnika jest długa, m.in. zawiera bardzo dużo witaminy C, czym wyróżnia się na tle innych jej źródeł.

Rokitnik zwyczajny (łac. Hippophaë rhamnoides L.) należy do roślin z rodziny oliwnikowatych. Łacińska nazwa rokitnika wywodzi się od dwóch greckich słów: hippis - koń oraz pháo - błyszczący i odnosi się do czasów starożytności, kiedy karmione liśćmi rokitnika konie miały błyszczącą sierść. W Polsce nazywany jest także rokitnikiem ciernistym, a to z uwagi na ostre kolce. Inna nazwa rokitnika to - oblepicha, a to z kolei za sprawą owoców, które wręcz oblepiają pędy rokitnika. Roślina rośnie powszechnie na terenie całej Europy, przez Kaukaz, Azję Środkową, Chiny i Mongolię.

W naszym kraju jest również często spotykana, ale najczęściej występuje w obszarze nadbrzeżnym Bałtyku. W porze owocowania tj. jesiennym jest bardzo dekoracyjna z uwagi na gęsto porośnięte owoce. Ostatnimi czasy, ze względu na właściwości odżywcze i zdrowotne, wprowadzany jest do uprawy jako krzew owocowy/ozdobny/użytkowy.

Opis rośliny

Rokitnik jest niskim, rozgałęzionym krzewem lub niskim drzewem dorastającym do 6 m wysokości. Rokitnik jest rośliną dwupienną, dlatego nie zawsze możemy uzyskać owoce z rokitnika. Kwiaty męskie są liczniejsze niż żeńskie - żeńskie występują pojedynczo, męskie w pęczkach od 2 do 5 szt. Roślina jest gatunkiem wiatropylnym. Owocem jest pestkowiec, koloru od żółtego, poprzez pomarańczowy do ciemnoczerwonego. Owoce są kwaśne, czasem cierpkie w smaku, dojrzewają od sierpnia do października i utrzymują się na krzewie aż do wiosny.

Rokitnik [fot. M. Miłek]

Wartość odżywcza

Owoce rokitnika zawierają dużo kwasów organicznych: maleinowy, szczawiowy, jabłkowy, winowy oraz witaminy: C (od 200 - 900 mg), E, F, K, P, z grupy B (B1, B2), prowitaminę A i D. Posiadają znaczne ilości kwasu foliowego, karotenoidy (α i β karoten), antocyjany, flawonoidy, garbniki, makro i mikroelementy, m.in.: bor, żelazo, mangan, wapń, krzem. Poza tym owoce odznaczają się wysoką zawartością tłuszczów, szczególnie kwasu palmitynowego, który jest składnikiem budulcowym skóry. W medycynie ludowej używa się go do leczenia: oparzeń, odmrożeń, odleżyn, chorób skór (przebarwienia, liszaje, łysienie) czy wrzodów żołądka i dwunastnicy. W gospodarstwach domowych z owoców można robić dżemy, galaretki, soki pitne, nalewki, wina i inne przetwory.

Wymagania glebowe

Rokitnik dobrze rośnie na stanowiskach dobrze nasłonecznionych, lekkich, przewiewnych, o odczynie alkalicznym (pH 5,1-7,8). Rośliny źle znoszą gleby ciężkie, podmokłe, ale wytrzymują krótkotrwałe podtopienia gleby. Krzewy są wytrzymałe na mrozy, nie są natomiast odporne na suszę. Roślina wytwarza dużo odrostów korzeniowych i dzięki temu szybko się rozrasta, dlatego może być stosowana do zadarniania zboczy.

Rozmnażanie i uprawa

Rośliny rozmnaża się z nasion lub przez sadzonki zdrewniałe i półzdrewniałe. Rokitnik zwyczajny jest gatunkiem dwupiennym, dlatego przy sadzeniu roślin należy pamiętać o zapylaczach. Na 10 roślin żeńskich powinien przypadać 1 roślina męska. Rokitnik nie toleruje przesadzania, dlatego tylko młode rośliny można przesadzać. Nie lubi także silnego cięcia, ale wymaga wycinania odrostów korzeniowych.

Choroby i szkodniki

Plantacje rokitnika mogą być porażane przez różne patogeny. Ze szkodników największe straty w plonie powoduje nasionnica rokitnikowa oraz skośnik rokitnikowy. Na roślinach może wystąpić także zielona mszyca rokitnikowa, motyle z rodziny zwójkowatych oraz miernikowcowatych Dużym zagrożeniem w szkółkach rokitnika stanowi szpeciel Eriophyes hippophaenus Nal, a także pordzewiacze i przebarwiacze. Natomiast z chorób duże straty powoduje fuzarioza i werticilioza. Zagrożenie stwarza także parch rokitnikowy, zgorzel pnia, czarny rak oraz kolista nekroza pędów.

Odmiany

Najlepsze są odmiany o długich szypułkach tj. od 1,1-10 cm, który ułatwia zbiór owoców. Ponadto dobra odmiana powinna charakteryzować się małą liczbą cierni na pędach, suchą blizną na owocu po oderwaniu szypułki. Odmiany o tzw. mokrej bliźnie nie są preferowane. Z odmian wschodnich najbardziej znane to: ‘Nivelena’, ‘Podarok Sadu’, ‘Trofimowskaja’, ‘Botaniczeskaja’, ‘Płomiennaj’, ‘Zołotoj Poczatok’, ‘Augustinka’, ‘Złotaja Rannaja’, ‘Pantelevskaja’, a z niemieckich ‘Leikora’ i ‘Hergo’.

W świetle ostatniej pandemii koronawirusem naukowcy z Korei Południowej i Chin stwierdzili, że bakterie probiotyczne wyekstrahowane z owoców rokitnika mają dużo bakterii mlekowych (L. Gasseri), które hamują aktywację puryn - źródła energii wymaganego do mutacji nowego koronawirusa. Jak widać, rokitnik może być wykorzystany nie tylko jako roślina ozdobna, ale lecznicza w leku przeciwdziałającym rozprzestrzenianiu się COVID-19 na całym świecie.

Anna Janus

Źródło:

• www.sadyogrody.pl/owoce/101/rokitnik_pospolity_odmiany_i_perspektywy_uprawy_w_polsce,8588.html
• www.ogrodinfo.pl/owoce-jagodowe/rokitnik-zloty-sprzymierzeniec-w-trudnych-czasach-pandemii/
• Hasło Ogrodnicze nr. 2/2006