Rolnictwo konserwujące w zrównoważonym modelu rozwoju rolnictwa

Rolnictwo podlega ciągłym procesom rozwojowym. Następują procesy intensyfikacji rolnictwa, wzrostu produkcji. Powinny być one prowadzone w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Aktualnymi trendami rozwojowymi rolnictwa są: żywność wysokiej jakości, troska o środowisko, rolnictwo przyjazne klimatowi - ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, dbałość o żyzność gleby, jakość wody, dobrostan zwierząt, ochrona bioróżnorodności rolniczej.

Zrównoważona intensyfikacja produkcji roślinnej (SCPI, ang. Sustainable Crop Production Intensification) zakłada efektywne i rentowne rolnictwo zwiększające produkcję, ale zachowujące, a nawet polepszające zasoby naturalne, takie jak gleba i woda. SCPI oznacza rolnictwo dające szerokie korzyści społeczno-ekonomiczne i środowiskowe dla producentów i całej społeczności, również poprzez zwiększanie bioróżnorodności. Zrównoważone rolnictwo musi nie tylko ograniczać emisję gazów cieplarnianych i zwiększać zawartość materii organicznej w glebie, ale również adaptować się do zmian klimatu. Jednym z nurtów zrównoważonej intensyfikacji jest promowanie rolnictwa konserwującego, które stawia na pierwszym miejscu ochronę gleby, zakłada zwiększanie różnorodności gatunkowej w zmianowaniu, płodozmianach, integrowaną ochronę przed szkodnikami, chorobami chwastami oraz wydajną gospodarkę wodną.

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) sformułowała następującą definicję rolnictwa konserwującego (CA, ang. conservation agriculture) - jest to system produkcji rolnej, którego celem jest osiągnięcie zarówno wysokiej produkcji jak i wysokiej wydajności przy jednoczesnym poprawianiu bazy zasobów naturalnych, polegający na zastosowaniu trzech głównych zasad:

1. Minimalna mechaniczna ingerencja w glebę, pozwalająca zwiększać poziom
   glebowej materii organicznej i poprawiająca stosunki wodne. Oznacza ona
   nieodwracanie gleby (niestosowanie orki).
2. Zachowanie stałej okrywy roślinnej (co najmniej 30% gruntu musi być okryte
   roślinnością tuż po siewie): międzyplony, poplony, mulczowanie. Rozważa się
   trzy kategorie: 30-60 %, 60-90%, >90% pokrywy roślinnej lub mulczu.
3. Stosowanie płodozmianu bogatego gatunkowo, redukującego rozwój chwastów,
   chorób i szkodników. Wprowadzenie do zmianowania roślin motylkowatych lub
   ich mieszanek z trawami (wzrost zawartości substancji organicznej).

Rolnictwo konserwujące obejmuje wiele praktyk rolniczych i zaleca ich łączne
stosowanie. Stosowanie praktyk rolnictwa konserwującego pomaga zwiększyć zawartość substancji organicznych w glebie, zapobiegać rozrostowi chwastów, zwalczać szkodniki i choroby, ograniczyć utratę gleby oraz poprawić jej żyzność. W porównaniu z tradycyjną uprawą gleby metody te mogą zmniejszyć erozję gleby nawet o 90 %.

W Europie powołano europejskie stowarzyszenie rolnictwa konserwującego - European Conservation Agriculture Federation - ECAF, które zajmuje się edukacją i promocją tego modelu produkcji rolnej.

Organizacja ECAF została utworzona w Brukseli 14 stycznia 1999 r. jako międzynarodowe stowarzyszenie non-profit. Prowadzone działania mają zachęcić do wszelkich kwestii związanych z utrzymaniem gleby rolnej i jej różnorodności biologicznej w zakresie zrównoważonego rolnictwa.

Cele ECAF to:

1. Promowanie informacji dla społeczeństwa na temat technik, które umożliwiają zachowanie gleby rolnej i jej różnorodności biologicznej w kontekście zrównoważonego rolnictwa.
2. Zachęcanie do rozwoju, nauczania i badań nad wszelkimi aspektami związanymi z rolnictwem konserwującym i różnorodnością biologiczną gleby rolnej.
3. Rozwijanie wszelkiego rodzaju działań i programy ukierunkowane na osiągnięcie poprzednich celów.

Conservation Agriculture (CA) definiuje się jako zrównoważony rolniczy system produkcji obejmujący zestaw praktyk rolniczych dostosowanych do wymagań upraw i lokalnych warunków każdego regionu, którego techniki uprawy i gospodarowania glebą chronią glebę przed erozją i degradacją, poprawiają jej jakość i różnorodność biologiczną, a także przyczyniają się do zachowania zasobów naturalnych, wody i powietrza, przy jednoczesnej optymalizacji plonów.

Praktyki agrotechniczne CA opierają się na trzech spójnych zasadach:

• minimalne naruszenie gleby,
• utrzymanie trwałych pokryw glebowych,
• różnorodność systemów uprawy, płodozmian.

W Polsce badania nad rolnictwem konserwującym prowadzi IUNG-PIB Puławy. Wyniki badań dostępne są w publikacjach, artykułach naukowych. W ostatnich latach w praktyce rolniczej wzrasta udział uprawy konserwującej jako podstawowej metody uprawy roli i roślin. W 2022 roku na polu doświadczalnym ŚODR Modliszewice wykonano pokaz uprawy konserwującej.

Krzysztof Domagała

Źródło:

• Efektywność środowiskowa i ekonomiczna rolnictwa konserwującego. Tomasz Żyłowski - Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach.
• Konserwująca uprawa roli tendencje rozwoju i znaczenie we współczesnym rolnictwie. Janusz Smagacz, Monografie i rozprawy naukowe, nr 59.
• ecaf.org