Choroby odzwierzęce - jakie jest główne źródło zakażenia i jak im zapobiegać?

Choroby odzwierzęce, inaczej zoonozy - to choroby, które są roznoszone przez zwierzęta lub przenoszą się na człowieka poprzez kontakt bezpośredni ze zwierzęciem albo poprzez surowce pochodzenia zwierzęcego. Zdarza się również, choć rzadziej, że do ich przeniesienia dochodzi drogą powietrzną (do tych ostatnich należą np. toksoplazmoza, bruceloza, wścieklizna czy ptasia grypa). Zoonozy mogą mieć charakter pasożytniczy, bakteryjny, wirusowy lub wynikać z ukąszenia przez owady.

Znane choroby odzwierzęce

Do znanych szeroko zoonoz można zaliczyć m.in.:

• Choroba kociego pazura (gorączka kociego pazura) - wywoływana jest przez bakterie, najczęściej przenoszą je młode koty, dużo rzadziej psy, króliki, a nawet wiewiórki. Badania wykazały, że aż 50 procent zdrowych kotów jest nosicielem bakterii wywołujących tę chorobę. Wylęga się ona w organizmie człowieka ugryzionego lub podrapanego przez kota (rzadziej inne zwierzę) od 1 do 8 tygodni. Początkowo choroba przebiega bezobjawowo lub tylko z objawami miejscowymi w miejscu zranienia (miejscowe zaczerwienienie, grudka zapalna lub krosta). Po 1-6 tygodniach od infekcji pojawia się tkliwość i powiększenie sąsiadujących węzłów, mogących ulegać, przebiciu i samoistnej ewakuacji treści ropnej. Choroba w większości przypadków ustępuje w ciągu najwyżej 6 miesięcy. Powikłania najczęściej obejmują zropienie węzła chłonnego, zajęcie siatkówki grożące ślepotą i zapalenie mózgu. Prewencja obejmuje unikanie zakażenia, a więc ograniczenie kontaktu z kociętami. Profilaktyka zakażeń u kotów polega na stosowaniu środków przeciw pchłom, które przenoszą chorobę w populacji kotów.
• Porażenie kleszczowe to reakcja na neurotoksynę (wykazującą podobieństwo do działania toksyny botulinowej) wstrzykiwaną przez niektóre kleszcze. Choroba występuje u ludzi w każdym wieku, ale najczęściej rozpoznaje się ją u dzieci poniżej 8. roku życia. Paraliż kleszczowy przebiega zazwyczaj bez gorączki, czasem temperatura ciała może być nieznacznie podwyższona. Okres właściwego porażenia przebiega pod postacią postępującego osłabienia siły mięśniowej i porażenia mięśni. Objawia się osłabieniem, sennością, bólami głowy a czasem parastezjami (mrowieniam, drętwieniami). Dolegliwości te pojawiają się średnio w ciągu 36 godzin od wkłucia się kleszcza w skórę. Szybkie usunięcie kleszcza, będącego źródłem neurotoksyny, zapobiega rozwojowi choroby.
• Kleszczowe zapalenie mózgu (zapalenie opon mózgowych) jest chorobą powodowaną przez wirus KZM. Wirus ten atakuje komórki nerwowe w mózgu oraz otaczające go struktury. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez pokłucie przez kleszcza. Jest także możliwe zachorowanie w skutek spożycia surowego (niepasteryzowanego) mleka lub jego przetworów, pochodzących od krów i kóz zainfekowanych wirusem KZM. Kleszczowe zapalenie mózgu może skończyć się śmiercią. Symptomy początkowo mogą przypominać przeziębienie lub grypę. Ale gdy po kilkunastu dniach dołączą do nich objawy neurologiczne (zaburzenia świadomości, zawroty głowy, drgawki) i wystąpi wysoka gorączka. Objawy choroby to zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a w przypadku dalszego rozprzestrzeniania się zakażenia również objawy zapalenia mózgu. Na wirusa nie działają antybiotyki i jak dotąd nie znaleziono leku, który skutecznie może zniszczyć wirusa. Leczenie przyczynowe kleszczowego zapalenia mózgu nie jest obecnie możliwe.
• Salmonelloza to jedna z najczęściej występujących chorób odzwierzęcych. Na ogół przebiega pod postacią zatrucia pokarmowego. Zwykle charakteryzuje się ostrym początkiem, któremu towarzyszy gorączka, ból brzucha, biegunka, nudności i czasami wymioty. Przyczyną choroby bakterie Salmonella, znajdujące się w kale chorych zwierząt. Salmonelloza u ludzi jest na ogół przenoszona przez spożycie skażonej żywności pochodzenia zwierzęcego (głównie jaja, mięso, drób i mleko), chociaż inne rodzaje żywności, w tym zielone warzywa skażone obornikiem, są również związane z przenoszeniem bakterii.
• Tasiemczyca to pasożytnicza choroba odzwierzęca, wywoływana przez tasiemce, przede wszystkim przez tasiemca nieuzbrojonego, tasiemca uzbrojonego i tasiemca bąblowcowego. Jest to choroba, która pojawia się w wyniku zakażenia tasiemcem - lub raczej w wyniku dostania się do układu pokarmowego człowieka wągrów (larw tasiemca). Tasiemczyca zdiagnozowana w krótkim czasie od zakażenie jest w pełni uleczalna. Objawy to nudności i wymioty (czasem także zgaga i odbijanie się), spadek masy ciała, niedożywienie, osłabienie organizmu a nawet odwodnienie, biegunka lub zaparcia, ogólne złe samopoczucie i uczucie rozbicia. Zakażenie tasiemcem będzie wyglądało różnie w zależności od rodzaju tasiemca. Leczenie zależy od typu i lokalizacji robaka. Leczenie zakażenia przede wszystkim farmakologiczne, w zależności od tego, gdzie umiejscowił się tasiemiec. Zapobieganie zakażeniu tasiemcem obejmuje przede wszystkim: spożywanie produktów mięsnych (wołowiny, dziczyzny i wieprzowiny) od sprawdzonych dostawców i hodowców, których gospodarstwa objęte są nadzorem właściwych inspektoratów i służb weterynaryjnych, mycie mięsa przed jego przyrządzeniem, unikanie spożywania surowego mięsa wieprzowego i wołowego (poddawanie go obróbce termicznej).
• Toksoplazmoza jest wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Ptaki to żywiciele pośredni pierwotniaka, natomiast kot domowy są ostatecznym żywicielem tego pasożyta. Zarazić się można przez zjedzenie zakażonego mięsa (owiec, bydła, ptactwa), przez kontakt z odchodami kotów, drogą kropelkową, poprzez zarażenie śródmaciczne czy przez transplantację organu, a także, pijąc niepasteryzowane mleko od zakażonych kóz. Przedostają się też do mięśni, gdzie pozostają zakaźne przez wiele lat. Do objawów zalicza się gorączkę, bóle stawów, powiększenie węzłów chłonnych, bóle głowy oraz szyi. Objawy toksoplazmozy to gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, objawy grypopodobne, zapalenie mózgu i opon mózgowych, dolegliwości stawowe, zmiany pozapalne zajętych narządów.
• Wścieklizna to choroba, wywoływaną przez ssRNA(-) wirusa Rabies virus (RABV), którą można się zarazić wskutek ukąszenia przez wściekłe zwierzę, najczęściej chore psy domowe. Do zakażenia (zwierząt lub człowieka) dochodzi na drodze kontaktu bezpośredniego - przez pokąsanie, oślinienie lub zanieczyszczenie mózgiem chorego zwierzęcia uszkodzonej skóry. Wścieklizna występuje najczęściej wśród lisów, wiewiórek, jenoty, borsuki, nietoperze i inne zwierzęta mięsożerne, a także gryzonie i zajęczaki. Objawy choroby u człowieka są takie same jak u zwierząt. To atak wścieklizny z postępującym porażeniem całego ciała, wstrętem do wody. Czasami zamiast pobudzenia może wystąpić apatia - to tzw. postać wścieklizny utajonej. Bez pomocy lekarskiej choroba trwa 2-6 dni i prowadzi do śmierci. Objawy to nadpobudliwość, rozdrażnienie, światłowstręt i wodowstręt. Mogą towarzyszyć temu konwulsje oraz ślinotok. Do dzisiaj nieznany jest lek przeciwko wściekliźnie. Jedynym sposobem zapobiegania jest szczepionka przeciwko wściekliźnie.

Jak zapobiegać?

Prewencja zoonoz opiera się głównie na unikaniu źródła zakażenia. Powinno się przestrzegać podstawowych zasad higieny - mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami i ich odchodami, dbanie o czystość przedmiotów używanych przez zwierzęta (legowisk, misek, kuwet itp.) Ważne jest także unikanie kontaktu z nieznanymi zwierzętami, zwłaszcza takimi, które wykazują objawy chorobowe oraz nieprawidłowe zachowania. Systematyczne przeprowadzanie zabiegów profilaktycznych: szczepień i odrobaczania zwierząt domowych a w razie niepokojących objawów konsultacje weterynaryjne.

Magdalena Kopińska